20 stycznia 1945 w więzieniu przy ulicy Zamkowej osadzono kieleckich prawników, którzy trzy dni wcześniej zostali podstępnie aresztowani przez Smiersz.
12 stycznia 1945 roku ruszyła ofensywa Armii Czerwonej z przyczółka sandomierskiego. W wyniku bitwy stoczonej pod Morawicą, wojska sowieckie dotarły do Kielc 15 stycznia i po całodziennych walkach zajęły miasto. 17 stycznia do Kielc przybyły pierwsze oddziały Głównego Zarządu Kontrwywiadu „Smiersz”. Formacja ta była polowymi oddziałami Ludowego Komisariatu Obrony ZSRR powstałymi z rozkazu J. Stalina 19 kwietnia 1943 r. Nazwa pochodzić miała od słów „Smiert szpionam” – śmierć szpiegom lub w drugiej wersji od „Spiecyjalnyje Mietody Rozobłaczanija Szpionaża”, czyli Specjalne Metody Ujawniania Szpiegostwa. Formacja okryła się ponurą sławą w historii, organizując po 1945 r. obławy na działaczy podziemia niepodległościowego i dokonując szeregu zbrodni przeciwko narodowi polskiemu.
W pierwszych dniach obecności sowieckiej w Kielcach, z inicjatywy funkcjonariuszy Smiersza, zainicjowane zostało spotkanie kieleckiego środowiska prawniczego z nowymi władzami. Pracownicy Sądu i Prokuratury zostali podstępnie zwabieni do budynku Sądu Okręgowego (obecnie siedziba świętokrzyskiego oddziału NFZ u zbiegu ulic Jana Pawła II i Seminaryjskiej). Zaproszenie na to spotkanie zostało przekazane przez gońców i woźnych pracujących w sądzie w czasie okupacji niemieckiej. Wezwani sądząc, że przedmiotem zebrania będzie sprawa organizacji polskiego sądownictwa na wyzwolonym obszarze, zastosowali się do wezwania. Wszyscy przybyli zostali aresztowani i doprowadzeni do tymczasowej siedziby NKWD przy ulicy A. Mickiewicza. Przez kolejne trzy dni odbywały się tam drobiazgowe przesłuchania. 20 stycznia prawników osadzono w więzieniu kieleckim przy ulicy Zamkowej. Do rejestrowania nowych więźniów użyto księgi ewidencyjnej – Księgi głównej więźniów śledczych z lat 1941-1943, pozostawionej przez Niemców, w której pozostało sporo niezapisanych kart.
W więzieniu znaleźli się prezes Sądu Okręgowego Karol Zieliński, wiceprezes Stanisław Brzozowski, sędziowie Sądu Okręgowego i Grodzkiego: Michał Chmielewski, Edmund Siedlecki, Wacław Jarnecki, Dionizy Manastyrski, Adam Tyszecki, Bolesław Kupść, Kazimierz Ansjon – wysiedlony z Wielkopolski, Stefan Fabjański ; sędziowie hipoteczni: Bronisław Kościelecki i Karol Więckowski ; asesorzy: Mikołaj Martysz, Wacław Szulc, Edward Laskowski ; sędzia śledczy Józef Wojtuń ; prokuratorzy Sądu Okręgowego: Zdzisław Książkiewicz, Bolesław Szydłowski i Adam Fąfara.
S. Fabjański i K. Ansjon zmarli w więzieniu kieleckim. Część aresztowanych zwolniono, wśród nich Brzozowskiego, Siedleckiego i Martysza. Pozostałych, rankiem 13 lutego 1945 r., przewieziono do Krakowa i osadzono w więzieniu przy ulicy Montelupich. Był to punkt przejściowy, do którego przybywały podobne konwoje z innych miast wyzwolonych przez Armię Czerwoną. Po uformowaniu transportów w drugiej połowie lutego 1945 r. rozpoczęły się zsyłki do łagrów w ZSRR. Kieleccy prawnicy zostali zesłani do Zagłębia Donieckiego, gdzie osadzano ich w obozach pracy przymusowej w okolicach miast Stalino (Donieck) i Woroszyłowgrad (Ługańsk). Większość z nich trafiła do łagru oznaczonego jako 280 I pod komendą płk. Pietrowa. Panowały tam ciężkie warunki i część osadzonych ich nie przetrwała. W tajemniczych okolicznościach zmarł prezes sądu K. Zieliński, który wkrótce po przybyciu upadł na przysypany śniegiem kołek, co spowodowało śmiertelne obrażenia ciała. W nieustalonych okolicznościach zmarli lub zginęli prokuratorzy A. Fąfara i B. Szydłowski. Części deportowanych udało się przeżyć obóz. W październiku 1945 r. wrócili: M. Chmielewski, Z. Książkiewicz, E. Laskowski i A. Tyszecki, zaś w maju 1946 r. sędzia śledczy J. Wojtuń.
Artur Szlufik
Źródło: Andrzej Jankowski, Tajemnice starego więzienia, Kielce 2005. ; Tomasz Ossowski, W 70-tą rocznicę aresztowania kieleckich prawników, „Palestra Świętokrzyska”, Nr 29-30, wrzesień – grudzień 2014.