Rocznica egzekucji “Cygana”

9 kwietnia 1947 roku został rozstrzelany Jerzy Bellon ps. „Cygan”, żołnierz podziemia antykomunistycznego na Kielecczyźnie, dowódca patrolu dywersyjnego oddziału „WiN” pod dowództwem ppor. Tadeusza Zielińskiego ps. „Igła”.

Urodził się 9 października 1929 roku w Boiskach w powiecie iłżeckim (obecnie powiat lipski w województwie mazowieckim) w rodzinie chłopskiej. Był synem Stanisława i Ireny ze Stefanków.

W czasie okupacji w grudniu 1944 r. rozbroił Niemca i zabrał mu pistolet Mauser. Ukrył go w gospodarstwie na terenie wsi Sadek, a później w mieszkaniu w Kwidzyniu, gdzie zamieszkał z rodzicami w październiku 1945 r.

23.10.1946 r. milicja zatrzymała go w Kwidzyniu pod zarzutem nielegalnego posiadania broni. W czasie przeprowadzania na posterunek zaczął się ostrzeliwać i udało mu się zbiec. Pojechał z bratem do Warszawy, a stamtąd w rodzinne Radomskie. Przez kilka dni ukrywał się na terenie gminy Pionki. 4.11.1946 r. nawiązał kontakt z ppor. T. Zielińskim ps. „Igła”. Przystąpił do konspiracji w organizacji „Wolność i Niezawisłość”. Na rozkaz „Igły” zorganizował we wsi Łączna w powiecie kieleckim patrol zbrojny „WiN”-u i objął w nim dowodzenie.

O charakterze działalności patrolu dowiadujemy się z zeznań J. Bellona:

„Na początku listopada 1946 r. otrzymałem polecenie zorganizowania patrolu dywersyjnego na terenie pow. Kielce, uzbroić tenże patrol i postarać się o wyżywienie ze spółdzielni i z kas kolejowych. Patrol mój mógł liczyć najwyżej 8 ludzi. Drugie polecenie, był to zakres działania mojego patrolu i tak miałem likwidować funkcjonariuszy UB wszystkich, funkcjonariuszy MO tych, którzy specjalnie łapią członków organizacji, zaś członków poszczególnych stronnictw demokratycznych, którzy współpracują z UB i innych aktywnych członków tylko bić (…) Ostatnie polecenie był zakaz ujawniania się i zdawania broni.”

Patrol „Cygana” prowadził również działalność propagandową przez roznoszenie ulotek antykomunistycznych i ich rozlepianie po wsiach powiatu iłżeckiego i kieleckiego.

W skład oddziału wchodzili: Józef Bellon „Sprytny” (brat „Cygana”), Witold Miernik „Stary”, Mieczysław Dulęba „Kula”, Kazimierz Dulęba „Czarny” i Józef Dupak „Mucha”.

Patrol przeprowadzał intensywne akcje rekwizycyjne w spółdzielniach m.in. w Łącznej, Majkowie, Ostojowie, Wzdole Rządowym, Masłowie, Brzezinkach, Leśnej oraz w kasach kolejowych. Oddział nie uniknął starć z grupami UB-MO-WP m.in. we wsi Gózd (31.12.1946 r.) czy Gąsawy (3.01.1947 r.). W tej ostatniej potyczce został ciężko ranny Józef Bellon „Sprytny”, nie mogąc kontynuować ucieczki popełnił samobójstwo. Jeszcze w styczniu 1947 r. UB przeprowadziło 5 operacji mających na celu zniszczenie patrolu „Cygana”, jednak zakończyły się one niepowodzeniem. Porażką zakończyło się też okrążenie grupy w gajówce w Suchedniowie w lutym 1947 r.

16 marca 1947 r. UB przeprowadziło operację, w której zostali aresztowani J. Bellon i K. Dulęba. „Cygan” 18 marca został osadzony w więzieniu kieleckim. Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach w trybie doraźnym z dn. 3 kwietnia 1947 r. skazał Bellona i Dulębę na karę śmierci. Prezydent B. Bierut uwzględnił prośbę o łaskę Dulęby i zamienił mu wyrok na 15 lat więzienia. Podanie „Cygana” zostało odrzucone i już 9 kwietnia został stracony. Ciała nie odnaleziono do dziś.

 

Źródło: R. Śmietanka-Kruszelnicki, Komendant „Zagończyk”. Z dziejów zbrojnego podziemia antykomunistycznego, Warszawa 2000 ; G. Motyka, Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna kontrrewolucji wyklętych, Warszawa 2018.