118 lat temu zmarł najsłynniejszy pisarz opisujący uroki świętokrzyskiego Ponidzia.
Adolf Tomasz Dygasiński polski prozaik, publicysta, pedagog. Urodził się 7 marca 1839 r. w Niegosławicach nad Nidą, leżących obecnie w województwie świętokrzyskim w gminie Złota, w powiecie pińczowskim. Pochodził z biednej, wiejskiej rodziny. Początkowo kształcił się w Pińczowie, później w Wyższej Szkole Realnej w Kielcach. Następnie Dygasiński rozpoczął studia uniwersyteckie w Szkole Głównej w Warszawie, gdzie studiował językoznawstwo, przyrodę i geografię. Przerwał je w 1862 r., aby wziąć udział w powstaniu styczniowym. Dwukrotnie był więziony, w Szczekocinach i Olkuszu. Po upadku powstania ponownie podjął studia w Szkole Głównej. Przez krótki czas studiował w Pradze na Uniwersytecie Karola. Niedostatki finansowe nie pozwoliły mu jednak kontynuować studiów. Zaczął pracować jako guwerner na dworach ziemiańskich. Był między innymi wychowawcą polskiego malarza Jacka Malczewskiego.
W 1871 r. Dygasiński przeniósł się do Krakowa. Założył tu Instytut Wychowawczy i prowadził niewielką księgarnię wydawniczą. Niestety, zbankrutował i postanowił wyjechać do Warszawy. W stolicy był nauczycielem w kilku szkołach, jednak pod zarzutem prowadzenia zajęć w języku polskim odebrano mu prawo zawodu. W tej sytuacji ponownie podjął się pracy jako prywatny nauczyciel. W tym czasie pisał również do warszawskiej prasy, głównie zajmującej się tematyką pedagogiczną. W wieku 44 lat zadebiutował jako pisarz nowelką „Za krowę”, którą wydrukował „Przegląd Tygodniowy”. Był inicjatorem założenia ” Przeglądu Pedagogicznego”, a w 1884 r. został członkiem kolegium redakcyjnego „Wędrowca” – czołowego pisma polskiego naturalizmu. Dwa lata później pracował w redakcji tygodnika „Głos”. Redagował także do 1888 r. miesięcznik etnograficzny „Wisła”.
Dygasiński wiele podróżował po Polsce. To pozwoliło przyszłemu pisarzowi na wnikliwe obserwacje, które później świetnie wykorzystywał w swojej twórczości. Mimo to, iż nie zawsze mieszkał w krainie na Nidą ilekroć miał tylko możność przyjeżdżał odwiedzić rodziców. Pamięć o tych miejscach pozostawił w swoich powieściach i listach. Interesował się również życiem polskiej wsi i szlacheckich dworów („Historia literatury polskiej w zarysie”). W czasie swojej kariery literackiej napisał wiele nowel, powieści, opowiadań, utworów dla dzieci, prac z dziedziny pedagogiki oraz liczne streszczenia i przekłady dzieł naukowych.
Najwybitniejszymi dziełami Dygasińskiego są jego powieści; „Zając”, „Margiela i Margielka” oraz „Gody życia”.
Utwory pisarza były tłumaczone na język rosyjski i niemiecki. Bywa też nazywany polskim Kiplingiem z którym łączy go umiejętność wrażliwej obserwacji świata zwierząt. W twórczości Dygasińskiego zwierzęta mają ciekawe cechy psychiczne, oparte na jego naukowych wiadomościach. Przykłady tego możemy znaleźć w jego najbardziej znanych dziełach: „Wilk, psy i ludzie”, „Co się dzieje w gniazdach”, „Lis” albo „Zając”.
Zmarł 3 czerwca 1902 roku w Grodzisku Mazowieckim. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W budynku Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego przy ul. Jana Pawła II w Kielcach umieszczona jest tablica z napisem: „Uczniowi tej szkoły Adolfowi Dygasińskiemu w setną rocznicę urodzin. Młodzież 7.III. 1939″, natomiast na ścianie dawnego gimnazjum wmurowana jest płaskorzeźba A. Dygasińskiego zawierająca wykute napisy: „Tu w roku 1860 ukończył szkołę Adolf Dygasiński”.
Dygasińskiemu poświęcona jest również ulica na kieleckim Barwinku.