MOJŻESZ NACHUM JEROZOLIMSKI (1855-1916)
Urodził się w 1855 roku w Berszad na Podolu. Jego ojciec Benjamin z Tomaszpola był dobrze sytuowany. Wzbogacił się się na handlu drewnem z Niemcami. Mając 17 lat Mojżesz poślubił Rywkę, córkę Jony Rosenbauma z Tomaszpola. Dzięki majątkowi żony mógł się poświęcić całkowicie studiowaniu Talmudu. W Austrii uczył się u Josefa Saula Natansona i Chaima Halberstama. W 1880 r. został rabinem żydowskiej społeczności Kamionki, niewielkiego sztetla niedaleko Czerkasów. W tamtym okresie napisał „Leszad ha Szemen” (Tłustość oliwy), „Minhat Mosze” (Modlitwa wieczorna – Ofiara dziękczynna), „Birkat Mosze” (Błogosławieństwo Mojżesza) i „Beer Mosze”(Studnia Mojżesza). Publikował również dużo w prasie hebrajskiej. Wtedy stał się uznanym autorytetem talmudycznym.
Kłopoty finansowe- większość pieniędzy Jerozolimski wydał na książki i przekazał na cele dobroczynne, skłoniły go do szukania dobrze płatnej pracy. W 1898 r. został rabinem Ostrołęki, a w 1902 r. rabinem Kielc. W tym samym roku został mianowany generalnym inspektorem szkół żydowskich w Rosji. Był już wtedy szanowaną osobistością. W 1910 roku został reprezentantem rabinów z okręgu na zjeździe rabinicznym w Petersburgu.
W 1913 roku zorganizował zjazd rabinów w Kielcach, na którym uchwalono kilka istotnych szczegółów dotyczących nakazów religijnych. Po tym wydarzeniu został oskarżony przez środowiska prawicowe jakoby miał nawoływać do bojkotu sklepów nieżydowskich. Po wygranej sprawie sądowej poinformował władze o napiętej sytuacji w stosunkach polsko- żydowskich i ewentualnej możliwości wybuchów pogromów. W związku z tym wprowadzono w Kielcach stan wzmożonej ochrony na kilka tygodni.
Był przeciwnikiem nowości takich jak np. kino oraz rozpowszechniania wśród młodzieży literatury świeckiej, które według niego demoralizowały młodzież.
Jerozolimski po śmierci żony Rywki poślubił Haję Perlow. Dzięki temu wszedł do rodziny dynastii chasydzkiej Lubawicz – Szaloma Dow Bera Szneuersona. Odtąd jego nazwisko zaczęło się liczyć wśród chasydów. Był zwolennikiem ruchu Chowewej Syjon, jednak nie angażował się w politykę syjonistyczną.
Jerozolimski pozostawił po sobie również bardzo bogatą kolekcję prywatnych zapisków, notatek i listów. Obejmują one lata 1875 – 1914. Dokumenty po śmierci Jerozolimskiego przejął jego syn i jednocześnie sekretarz Szimszon. To między innymi dzięki niemu archiwum to ocalało. Jeszcze w 1935 roku wywiózł je do Palestyny. Drugi syn, David Jona dokonał wyboru tekstów, które weszły w skład „Pamiętnika” opisującego Kielce w początkach I wojny światowej. Obejmuje on okres od 31 lipca 1914 do 20 kwietnia 1915 roku. „Pamiętnik” mimo, że został wydrukowany nie wzbudził żadnego zainteresowania nawet wśród historyków. Dopiero po oblikowaniu tłumaczenia przez wnuka Jerozolimskiego, w serwisie genealogicznym JewishGen, tekst ten zainteresował historyków.
W czasie I wojny światowej w sierpniu 1914 r. brał udział w delegacji do generała Aleksandra Nowikowa, który groził ostrzałem Kielc, jeśli miasto nie zapłaci kontrybucji. W 1915 r. Jerozolimski dostał carski nakaz opuszczenia Kielc. Udał się wtedy do Chorola (sztetl k. Połtawy na Ukrainie), gdzie mieszkał jego syn David Jona.
Rabin Mosze Jerozolimski zmarł 30 czerwca 1916 roku na atak serca w wieku 61 lat.
W pamięci społeczności żydowskiej rabin Jerozolimski był zawsze kojarzony z Kielcami.
Magdalena Lang-Trela