Wśród podmokłych łąk, które tworzą rozlewiska Nidy położone jest jedno z najmniejszych miast w Polsce. Liczy niewiele ponad 500 mieszkańców. To miasto to Wiślica. W 2018 r. odzyskała prawa miejskie, które utraciła 149 lat wcześniej.
W czasie wakacyjnych wędrówek warto odwiedzić to miejsce, nad którym góruje imponująca swoimi rozmiarami kolegiata. Została wzniesiona w połowie XIV w. z fundacji króla Kazimierza Wielkiego jako ekspiacja za spowodowanie śmierci ks. Marcina Baryczki. Miasto to ma jednak znacznie dłuższą historię. Początki jego istnienia giną w mrokach dziejów, a informacje o jego istnieniu możemy znaleźć w żywocie św. Metodego znanym też jako Legenda Panońska, w którym opisany jest nieznany z imienia, potężny, pogański książę panujący w Wiślech, który “urągał chrześcijanom i zbytki im robił. Posławszy więc ku niemu rzekł [Metody]: Dobrze by było synu! abyś dał się ochrzcić dobrowolnie na swojej ziemi, bo inaczej będziesz w niewolę wzięty i zmuszony przyjąć chrześcijaństwo na cudzej ziemi; i spomnisz moje słowo. Tak się też stało”.
Te kilka zdań zapisanych w żywocie spowodowało wiele interpretacji dotyczących stołecznej roli Wiślicy i chrystianizacji tych terenów w IX w. Hipotezy te miały potwierdzić odkrycia archeologiczne z 1959 r., które interpretowały wykopaliska w pobliżu kościoła jako basen chrzcielny, a pobliskie grodzisko jako siedzibę wspomnianego w żywocie księcia. Niestety, tę barwną interpretację zweryfikowały gruntowne badania i wnikliwe datowania obiektów. Dzięki badaniom przeprowadzonym w 2000 r. stwierdzono, że tzw. misa to raczej fragment wyeksplorowanej częściowo warstwy niż jednolitego obiektu. Krytyce została poddana teza o włączeniu terytorium Wiślan do państwa Wielkomorawskiego. W żywocie nie ma bowiem wzmianki o podbiciu terenów Wiślicy, a jedynie wzięciu w niewolę księcia, co mogło mieć miejsce w czasie jego łupieżczych wypraw. Zabytki z tego okresu również nie świadczą o panowaniu polityczno – militarnym na tym terenie Świętopełka Wielkomorawskiego. Dwa grody powstałe w 2 poł. X w. wskazują na późniejsze osadnictwo, co jednak nie umniejsza znaczenia rangi tego ośrodka.
tzw. płyta orantów zdj. OMPiO
Rozwój Wiślicy nastąpił na przełomie XI i XII w. Wzniesiono wtedy niewielki jednonawowy kościół i nieco później przylegającą do niego kaplicę grobową. Dzisiaj te zabytki możemy oglądać w Muzeum Archeologicznym wraz z tzw. misą chrzcielną. W podziemiach bazyliki kolegiackiej znajduje się również najwspanialszy zabytek miasta: pozostałości romańskiego kościoła z 2 poł XII w. wraz z rytowaną posadzką zwaną płytą orantów, która jest jednym z dziewięciu tego typu zabytków w Europie. Kościół ten istniał zaledwie 60-70 lat, po czym został rozebrany. W pobliżu wystawiono drugi, znacznie większy, kościół romański. Miasto przeżywało rozkwit aż do połowy XIII w., kiedy to najazdy tatarskie zahamowały jego rozwój.
posąg uśmiechniętej Madonny z Dzieciątkiem z bazyliki kolegiackiej, zdj. OMPiO
W ołtarzu głównym kolegiaty znajduje się posąg uśmiechniętej Madonny z Dzieciątkiem, która według legendy miała przemówić we śnie do ukrywającego się przed Czechami Władysława Łokietka, aby wyruszył do walki o zjednoczenie ziem polskich. W poł. XIV w. romańska świątynia została rozebrana ponieważ na tym miejscu miała powstać wspomniana na początku kolegiata ufundowana przez Kazimierza Wielkiego. Jan Długosz, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka oraz słynny kronikarz, ufundował znajdującą się obok kolegiaty dzwonnicę i wikarówkę zwaną domem Jana Długosza.
Kolegiata z 2 poł. XIX w. żródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_kolegiacka_Narodzenia_Najświętszej_Marii_Panny_w_Wiślicy
Największe zniszczenia dotknęły kolegiatę w czasie I wojny światowej. W 1914 roku Austriacy ostrzelali rosyjskie pozycje w Wiślicy. “Pociski armatnie spaliły dach, zburzyły sklepienia i trzy filary, porozrywały mury, spalił się wierzch na dzwonnicy, stopiły się duże dzwony” – opisywał naoczny świadek wydarzeń ks. Jan Widłak. Kościół dużym nakładem sił został odbudowany w latach 20. według projektu Adolfa Szyszko – Bohusza. Do dziś na murach kolegiaty można jeszcze odnaleźć liczne ślady ostrzału.
po austriackim ostrzale, przełom 1914/1915 r.
Odbudowana kolegiata wraz z Domem Długosza i dzwonnicą stanowi wyjątkowy w skali kraju gotycki zespół sakralny. W czasie wakacyjnych wojaży warto zwiedzić Wiślicę, a szczególnie niedawno otwarte po modernizacji Muzeum Archeologiczne, gdzie można zobaczyć m.in. animację budowy bazyliki romańskiej i jej transformację do kolegiaty, a także trójwymiarowe modele budowli.
Ewa Działowska
Źródło:
- Nina Glińska, Wiślica doby wczesnego średniowiecza – o wielkiej historii jednego z najmniejszych miast w Polsce, [w:]Renowacje i zabytki nr 3, 2020 r.
- http://www.parwislica.kielce.opoka.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=105&Itemid=90
- https://wislica.org/wislica/