Corocznie w dniu 15 sierpnia na pamiątkę zwycięskiej Bitwy Warszawskiej w całej Polsce obchodzone jest Święto Wojska Polskiego. Po raz pierwszy uroczystości (ówczesnego „Święta Żołnierza”) miały miejsce w 1923 r. Zostało wprowadzone rozkazem ministra spraw wojskowych gen. S. Szeptyckiego, który scharakteryzował je w następujący sposób:
„Dzień 15-tego sierpnia jest Świętem Żołnierza. W dniu tym wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w walkach z wiekowym wrogiem o całość i niepodległość Polski”.
Z okazji 102. rocznicy Cudu nad Wisłą, chcemy przedstawić sylwetkę jednego z uczestników Bitwy Warszawskiej, żołnierza-ochotnika z ziemi kieleckiej Maurycego Herlinga-Grudzińskiego – starszego brata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Maurycy Herling-Grudziński (właśc. Abram Mojżesz Herling vel Grudziński) urodził się 7 października 1903 r. w Kielcach. Był synem Jakuba Józefa (narodowości żydowskiej) i Dobrysi z Bryczkowskich (Polki z Grodna). Jako dziecko uczęszczał do szkoły przygotowawczej, później zaś do rosyjskiego gimnazjum. Jego naukę przerwał wybuch I wojny światowej.
W 1916 r. został uczniem Gimnazjum Państwowego im. J. Śniadeckiego w Kielcach. W trakcie nauki wstąpił do Wojska Polskiego i jako artylerzysta wziął udział w Bitwie Warszawskiej. Jak sam pisał:
Podczas najazdu bolszewików wstąpiłem jako ochotnik do armii służąc od dnia 19 lipca do 15 października
Nie był jedynym uczniem tego gimnazjum, który w 1920 r. walczył o wolność ojczyzny. Jak wspominał jego młodszy brat Gustaw:
Mój starszy brat (..) uczeń siódmej czy ósmej klasy gimnazjum, Drugiego Gimnazjum w Kielcach, Gimnazjum Śniadeckiego. Otóż cała jego klasa bez wyjątku, wstąpiła na ochotnika do Armii Polskiej w 1920 roku, żeby stawić opór bolszewikom (..) Było to zresztą typowe i świadczyło o tym (..), że był niesłychany patriotyzm, że rok dwudziesty i walka w dwudziestym roku, w dwa lata po odzyskaniu niepodległości, była czymś niesłychanie żywym, spontanicznym. Dlatego ta armia była wielka
Po powrocie z wojny i otrzymaniu świadectwa maturalnego, w 1921 r. Maurycy wyjechał do Warszawy. To tu na początku lat 20. poznał swoją przyszłą żonę Felicję. W latach 1921-1929 studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Po zakończeniu studiów założył kancelarię prawną, w której pracował, aż do wybuchu II wojny światowej.
W 1939 r. Maurycy przeniósł się do majątku ojca w Suchedniowie, w którym przebywał do wiosny 1941 r. W tym samym roku powrócił do Warszawy. Przez 2 lata (jako Polak) pracował w zawodzie buchaltera w garbarni na terenie warszawskiego getta.
W czasie okupacji niemieckiej, wraz z rodziną udzielał pomocy uciekinierom z getta warszawskiego. Początkowo działał jako osoba prywatna. Po powstaniu „Żegoty” Maurycy kierował jedną z jej komórek działającą pod kryptonimem „Felicja’’. Grupa ta ochraniała ok. 1/5 wszystkich Żydów ukrywających się w Warszawie. Ze względu na pochodzenie naszego bohatera nie został on uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Podczas wojny Maurycy Herling-Grudziński był członkiem Armii Krajowej. W czasie Powstania Warszawskiego jako starszy strzelec walczył w rejonie Śródmieścia. Był dwukrotnie ranny. We wrześniu został wywieziony przez Niemców do obozu w Nadrenii, w którym pozostał do końca wojny.
W 1945 r. powrócił do Warszawy, gdzie do 1960 roku pracował jako sędzia. Aleksander Janowski (żołnierz AK, szef WiN-u w okręgu radomsko-kieleckim) twierdził, że Maurycy starał się chronić wszystkich aresztowanych członków AK i WiN z Okręgu Radom-Kielce.
Powyższa działalność w wymiarze sprawiedliwości w PRL spowodowała oziębienie stosunków pomiędzy Maurycym, a jego bratem Gustawem pozostającym na emigracji. Po II wojnie światowej bracia spotkali się tylko raz – w 1957 roku.
Maurycy Herling-Grudziński zmarł 21 grudnia 1966 r.
Źródło:
Varia [w:] Gustaw Herling-Grudziński. Dzieła Zebrane, red. W. Bolecki, t. 15, Kraków 2021
[fotografia użyta w artykule pochodzi z Varia [w:] Gustaw Herling-Grudziński. Dzieła Zebrane, red. W. Bolecki, t. 15, Kraków 2021]