W latach 1956-65 w Polsce było pięć fabryk motocykli, co dawało nam drugie miejsce na świecie pod względem liczby wytwarzanych pojazdów tego typu. Jednym słowem Polska była potęgą w produkcji motocykli. Niestety ta passa już się dawno skończyła. Natomiast pojazdy te cieszą się ogromną popularnością nie tylko u kolekcjonerów, ale wszystkich, tych którzy pamiętaj te czasy, niejednokrotnie swojej młodości. Również wśród młodych pokoleń motocykle te są popularne. Dlaczego? Ponieważ jeździli na nich nasi dziadkowie, ojcowie, ponieważ są łatwe w samodzielnej naprawie, a jazda nimi to prawdziwa przyjemność. Nie dziwi więc fakt, że na portalach aukcyjnych z roku na rok są coraz droższe, a dostanie do nich oryginalnych części graniczy z cudem. Niedawno kultowy, przedwojenny motocykl Sokół 1000 osiągnął na jednej z internetowych aukcji, cenę mieszkania.
Już 11 lat po odzyskaniu niepodległości, w Polsce, której gospodarka i przemysł zostały zniszczone w czasie I wojny światowej, skonstruowano pierwszy polski motocykl Lech. Na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego wieku powstały zakłady LECH Pierwsza Fabryka Motocykli w Polsce. Powstanie fabryki możliwe było dzięki inicjatywie przemysłowca Wacława Sawickiego oraz inżyniera Władysława Zalewskiego. Oficjalnie firma powstała 1 stycznia 1929 roku, a już wiosną tego roku motocykle LECH wystawiono na Targach Poznańskich. Choć wygląd i większość rozwiązań konstrukcyjnych były typowe dla okresu, w którym powstały, to jednak kryły kilka bardzo nowoczesnych i oryginalnych rozwiązań. Przede wszystkim użyto stopów lekkich do produkcji bloku silnika i tłoków. Niestety fabryka ta funkcjonowała tylko trzy lata, a motocykla LECH wyprodukowano około kilkadziesiąt sztuk.
Najbardziej znany przedwojenny motocykl to Sokół, produkowany w latach 1934–1939 w Państwowych Zakładach Inżynierii (PZInż) w Warszawie przy ul. Terespolskiej 36. Najlepiej rozpoznawalne to Sokół 600 RT oraz Sokół 1000. Motocykl ten kupowało głownie wojsko, wykorzystując motocykle jako sprzęt łącznikowy, rozpoznawczy, a nawet jako stanowiska ogniowe (wózki z karabinem maszynowym). Przygotowano także gondole towarowe dla Poczty Polskiej, a dla nielicznych odbiorców cywilnych standardowe wózki osobowe. W ręce cywilnych użytkowników trafiła jednak niewielka część produkcji. Szacuje się, że było to najwyżej 15–20% z ok. 3300–3400 wyprodukowanych motocykli. Dziś motocykle te są nie lada gratką dla kolekcjonerów oraz osiągają bardzo wysokie ceny na aukcjach, nawet kilkaset tysięcy złotych.
Także Kielce mogą pochwalić się produkcją motocykli już w okresie międzywojennym. Pierwszy model motocykla SHL, produkowany w latach 1938–1939, opracowany został przez inż. Rafała Ekielskiego w oparciu o brytyjski silnik Villiers 98 cm³, którego produkcję uruchomiono na podstawie umowy licencyjnej. Podwozie SHL 98 skonstruowane było z kształtowników tłoczonych z blachy łączonych śrubami z elementami odlewanymi. Wyprodukowano kilkaset motocykli (być może ponad tysiąc), plan na 1939 rok obejmował 2 tysiące motocykli, lecz dalszą produkcję przerwał wybuch wojny.
II wojna światowa nie tylko przerwała produkcję motocykli, ale także została zniszczona infrastruktura produkcyjna, a kadra inżynierska mocna osłabiona. Jednak już w 1948 roku w Kielcach powrócono do produkcji SHL-ki. Wprowadzono do produkcji model SHL 125 – M02 według własnego projektu, opartego na wzmocnionej konstrukcji ramy przedwojennej oraz krajowym silniku S01 o pojemności 125 cm³ (opracowanym w 1946 r. przez Centralne Biuro Techniczne na bazie niemieckiego DKW RT125 dla motocykla Sokół 125 – M01 produkowanego w Warszawie). Po wyprodukowaniu ok. 200 szt., w ramach unifikacji z Sokołem 125 zastąpiony został przez SHL M03 (350 szt.), a od roku 1949 przez SHL M04 (15,5 tys.szt.). W maju 1961 do seryjnej produkcji wprowadzono model SHL M11, który był pierwszym polskim jednośladem z silnikiem klasy 175 cm³. Oprócz nowego silnika S32, wprowadzono takie nowości, jak: zamek kierownicy, tylny bagażnik, cygarowy tłumik, czy też sprzęgło z centralną sprężyną dociskową. W sierpniu 1968 wprowadzono do produkcji całkowicie nową konstrukcję. Był to motocykl SHL M17 Gazela z silnikiem 175 cm³, powstały częściowo jako rozwinięcie prototypowych konstrukcji M14 i M16 opracowywanych w latach wcześniejszych kolejno przez SFM i WFM. ,,Gazela” posiadała innowacyjne w tamtych czasach, poszycie z blachy głęboko tłoczonej. Model ten był produkowany w latach 1968-1970 jako ostatni ze znakiem SHL.
Najdłużej produkowana rodzina motocykli to M06 znane jako WS-ki. Pierwszy motocykl tego modelu powstał w 1953 r., ostatni wykonano w 1985 r. Produkowały go aż trzy zakłady: Warszawska Fabryka Motocykli (WFM), Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku (WSK) i Kieleckie Zakłady wyrobów Metalowych, dawniej Suchedniowska Huta Ludwików (SHL). Przez dziesięć lat powstało w Świdniku ponad 207 tys. tych maszyn, przez co stał się jednym z najpopularniejszych jednośladów w Polsce. Produkcję WSK M06 kontynuowano w różnych wersjach do początku lat 80. Wśród nich można wymienić wiele modeli należących do tzw. ,,ptasiej” serii: Kraska, Gil, Lelek, czy Bąk.
W 1956 roku zaczęto produkować legendę polskich motocykli – Junaka. Był najcięższym motocyklem oraz jedynym motocyklem z silnikiem czterosuwowym produkowanym w PRL. Jego konstrukcja przewyższała wiele motocykli renomowanych światowych firm. Stworzyła go grupa konstruktorów, którzy pamiętali przedwojennego Sokoła i nie mogli się pogodzić z tym, że już nie produkowano tak piennych i ciężkich motocykli w Polsce. Długo zastanawiano się, gdzie produkować ten motocykl. Ostateczni wybór padł na Szczecin, gdzie zachowały się hale fabryki Stoewera, choć bliskość niemieckiej granicy budziła a we władzach PRL niepokój. W 1959 zawodnik Klubu Motocyklowego „Budowlani” z Gdańska Franciszek Stachewicz ustanowił na specjalnie przystosowanym Junaku polski rekord prędkości motocykla. Na poniemieckiej autostradzie Elbląg – Tczew osiągnął prędkość 149,3 km/h. Junak był również bardzo drogi jak na możliwości ówczesnych polskich nabywców. Na przełomie lat 1950/1960 kosztował 24 000 zł (M10 „przejściowy”). Ostatecznie zaś załamanie rynku motocykli ciężkich doprowadziło do zamknięcia produkcji w 1965 r. Motocykle O nazwie Junak Millenium są dziś produkowane w Chinach i Korei, niestety to już nie ten sam motocykl.
Przedstawiłam w tym artykule tylko kilka wybranych modeli polskich motocykli, ale wszystkie produkowane w naszym kraju jednoślady nadal wzbudzają zainteresowanie i sentyment, nie tylko u kupców, ale wszystkich fanów motoryzacji. W tak trudnych momentach naszej historii jak odbudowa kraju po zarówno po I jak i II wojnie światowej, Polska produkowała wspaniałe motocykle, na światowym poziomie. Przedwojenny Sokół czy nawet późniejszy Junak, osiągają bardzo wysokie ceny na aukcjach internetowych. Dziś pozostał nam sentyment i dbanie o te pojazdy, które przetrwały.
Agnieszka Ziętal
Dziękuję mojemu mężowi za pomoc w napisaniu tego artykułu, a przede wszystkim pokazanie piękna polskich motocykli.
Źródła: https://www.jednoslad.pl/ranking-top-5-najbardziej-kultowych-polskich-motocykli-i-motorowerow/
Historia produkcji motocykli w Polsce. Część I. – Początki, sanacja, kopiowanie i „niemiecki ślad”
Polska światową potęgą motocyklową – ponad 143 tysiące motocykli wyprodukowanych w jednym roku!