Wędrować po stolicy obecnego województwa świętokrzyskiego możemy w różnoraki sposób. Możemy czynić to pod gołym niebem poruszając się w obrębie zabudowy miejskiej i poznając jednocześnie historię miasta. Wędrówki poznawcze w domowych pieleszach z planem miasta, zdjęciami i wyobraźnią pod rękę to niewątpliwie kolejna możliwość. Jakiego wyboru byśmy nie dokonali to w trakcie naszych spacerów mamy szansę skonfrontować się ze śladami działalności jednego z niegdysiejszych gospodarzy miasta – Konstantego Felicjana z Szaniaw Szaniawskiego herbu Junosza. Jego imponującą działalność jako budowniczego szczególnie możemy podziwiać w okolicach Wzgórza Zamkowego. Istniejące tam obiekty mogą wiele powiedzieć o działalności tego nieprzeciętnego biskupa.
Przez kilka wieków Kielce wchodziły w skład rozległej diecezji krakowskiej. Były również prywatną własnością biskupów krakowskich. Ich działalność przekładała się na wygląd miasta. Pojawiali się bowiem biskupi, którzy angażowali się w jego w rozwój zmieniając tym samym kielecki krajobraz. Jednym z takich zaangażowanych włodarzy był bohater niniejszego tekstu – Konstanty Felicjan Szaniawski. Ochrzczony został 24 listopada 1668 roku w parafii Postawy, w powiecie oszmiańskim, w województwie wileńskim. Kształcił się w Krakowie i na tamtejszym uniwersytecie otrzymał doktorat obojga praw. Jego miejscem pracy była kancelaria królewska. Ten zdecydowany zwolennik króla Augusta II Sasa „był obsypany łaskami królewskimi i dostojeństwami świeckimi”.
Herb Junosza (Źr. foto https://herbyszlacheckie.com/herb-junosza/)
Był rok 1720. To wówczas biskup Szaniawski objął rządy w diecezji krakowskiej. Od tego momentu odsuwał się stopniowo od polityki na rzecz spraw kościelnych, a zwłaszcza organizowaniu seminariów duchownych już istniejących i zakładaniu nowych – między innymi w Kielcach. Szybko zorientował się jakie rejon Kielc ma potrzeby, czego mu brakuje. Bolączką w tamtym okresie była między innymi niewystarczająca liczba kapłanów „na tak olbrzymie tereny, sięgające od Tatr poza Łuków i od Bytomia po Krasnystaw, obejmujące ówczesne województwa krakowskie, lubelskie i sandomierskie oraz część Śląska, a liczące około 1000 parafii z ponad milionem wiernych”. Istniejące trzy seminaria diecezjalne w Krakowie, Lublinie i Sandomierzu (nie biorąc pod uwagę dwóch małych seminariów misjonarskich na Stradomiu w Krakowie i w Lublinie) okazały się niewystarczające.
Względy topograficzne były jednym z powodów założenia seminarium w Kielcach, które były ośrodkiem administracji kościelnej i ekonomicznej rozległych dóbr biskupich w rejonie Gór Świętokrzyskich. Seminaria: krakowskie, lubelskie i sandomierskie powiązane były ze wschodnią częścią diecezji natomiast rozległe tereny na zachód od Wisły nie posiadały żadnego. A to właśnie po tej stronie biskupi krakowscy byli posiadaczami ogromnych majątków, które zorganizowane były w czterech kluczach: bodzentyńskim, iłżeckim, kieleckim, kunowskim.
Wyższe Seminarium Duchowne w Kielcach, ok. 1885 r. (Źr. foto http://muzeumpamieci.umk.pl/?p=2918)
Obecna ulica Jana Pawła II to miejsce gdzie znajdują się budynki mieszczące następujące instytucje: Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego (budynek pierwszy) oraz Wyższe Seminarium Duchowne (budynek drugi). W XVIII wieku mieściła się tam pierwsza szkoła średnia i nowo utworzone seminarium duchowne. Powstały one dzięki fundacji biskupa Szaniawskiego. Pojawienie się szkoły wiązało się z powstaniem seminarium duchownego. Do zadań placówki należało bowiem dostarczenie odpowiednio przygotowanych kandydatów na alumnów.
Budynek pierwszej szkoły średniej w Kielcach (Źr. foto https://mnki.pl/zeromski/pl/o_muzeum/siedziba)
Schyłek panowania Augusta II to „pewne ożywienie społeczno – gospodarcze”. Biskup Szaniawski był jednym z tych ordynariuszy, którzy „wykazali wiele troski o stan budowli sakralnych i rozwój przestrzenny miasta”. W latach dwudziestych XVIII wieku to on rozpoczął remont i rozbudowę kolegiaty (obecnie katedry) kieleckiej. Oprócz tego, że „czuwał nad ukończeniem robót zainicjowanych przez swego poprzednika” to jeszcze „od połowy chóru wielkiego okna rozprzestrzeniwszy, kościół objaśnił i gzemsami nowemi przyozdobił, na połowie kościoła dach, także i nad kaplicami, pobił”. Zamknięcie cmentarza od południa przez „arkady pod gankiem do seminarium zamurowane” to również inicjatywa wspomnianego biskupa. Sam ganek „połączony dwoma odgałęzieniami z wschodnimi przęsłami korpusu nawowego kolegiaty i przedłużony ponad Bramą Krakowską wzdłuż obecnej ulicy Jana Pawła II – wiązał wzniesione ok. 1724 – 1727 południowe skrzydło pałacu z budynkami szkoły oraz (poprzez chór Św. Trójcy) z seminarium”.
Dawna Brama Krakowska (Źr. foto https://mnki.pl/pl/o_muzeum/zbiory_online/8,ryciny/pokaz/204,kielce__widok_bramy_krakowskiej_i_katedry__rekonstrukcja,1?s_a=p)
Dzięki biskupowi podwyższono również dzwonnicę. Zwieńczona kopułą nowa jej część posiadła sfinansowany także przez biskupa „zegar nowy z tarczami i indeksami na cztery strony”. Ile tych zegarów jest w rzeczywistości i dlaczego taka a nie inna ilość – tu z pomocą przychodzi legenda, która mówi, że oszczędny biskup nie zapłacił… Sam miał podobno różnorodne zainteresowania, a że z zamiłowania był mechanikiem i architektem… „zalecając wykonania prac mistrzom tych zawodów, często udzielał im rad, choć nie zawsze trafnych. Najczęściej uwagi przyjmowano, ale nie stosowano się do nich”. Jednakże „ambitny zegarmistrz, zrazu delikatnie, dał do zrozumienia zleceniodawcy, że nie zna się na zegarmistrzostwie…”. Uwagi te nie przyniosły oczekiwanych rezultatów dlatego mistrz zniecierpliwiony postawą biskupa miał powiedzieć: „Ja się ekscelencji do kazania nie wtrącam, bo się na tym znam tyle, co biskup na zegarach” po czym w atmosferze skandalu wyjechał z Kielc mimo, że na wieży zostały umocowane dopiero trzy tarcze.
Za przyczyną K. F. Szaniawskiego zostały też wzniesione dwie bramy w murach otaczających cmentarz kolegiacki. Były to: brama zachodnia „kamienna na gradusach kamiennych w kwadrat, z podwójnymi fasowanemi drzwiami” oraz północna, zwaną „wielką”, z „ciosanego kamienia z dwiema pobocznemi fortami, na wierzchu gzemse i wazony także kamienne, z kamiennymi herbam i nad fortam i Junoszy X[ię]cia Szaniawskiego Biskupa Krakowskiego”.
Dzięki jego aktywności doszło również do rozbudowy dawnego pałacu biskupów krakowskich. Pomysłem biskupa Szaniawskiego było wyposażenie obiektu w dwa skrzydła boczne, z których za jego życia zdążono wystawić tylko południowe.
Zmianie uległy też budynki znajdujące się przy obecnej ulicy Zamkowej. Tam bowiem zarządził budowę „nowego zespołu gospodarczego w miejscu dotychczasowych drewnianych stajen i wozowni”. Powstał zatem w latach 1720 – 1732 budynek, zachowany po dziś dzień „w zasadniczym swym zrębie choć znacznie przekształcony”, który mieścił wozownie, stajnie oraz mieszkanie koniuszego. To te zabudowania stanowiły podwaliny pod utworzone później więzienie kieleckie.
Epitafium biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego w kieleckiej katedrze (Źr. foto http://www.kielcekatedra.pl/bazylika-katedralna-16817/historia-bazyliki-16868/nawa-glowna-16873)
Biskup Szaniawski zmarł 2 lipca 1732 roku w Lipowcu, a jego ciało spoczęło w wawelskiej katedrze, w kaplicy Konarskiego zwanej też kaplicą Bodzentyńską. W niej za życia biskupa stanął pomnik nagrobny z czarnego marmuru autorstwa Kacpra Bażanki.
Początek Ścieżki spacerowej im. Biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego w Kielcach od ul. Zamkowej (Źr. foto OMPiO)
Towarzystwo Przyjaciół Kielc wystąpiło z ciekawą formą upamiętnienia biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego. Ścieżce spacerowej wytyczonej na terenie Wzgórza Zamkowego w Kielcach, a biegnącej od ulicy Zamkowej do ulicy Kapitulnej, w 2021 r. kieleccy radni nadali imię tego zasłużonego dla rozwoju miasta biskupa.
Andrzej Korban
Źródła:
Janusz Kuczyński, Dawna siedziba starosty oraz stajnie i wozownie przy pałacu biskupim w Kielcach: dzieje zespołu od XVII do XX wieku Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 14
Adam Massalski, Dzieje najstarszej szkoły średniej w Kielcach 1727 – 1945 I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, Kielce 2010
Marta Pieniążek-Samek, Przemiany kolegiaty (obecnie katedry) kieleckiej w epoce baroku w świetle inwentarzy: część II : wiek XVIII Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 20
Tomasz Wróbel, Dzieje Seminarium Duchownego w Kielcach na przestrzeni 250 lat, w: Księga Jubileuszowa 250 lal Seminarium Duchownego w Kielcach. 1727-1977
https://opowiemcilegende.blogspot.com/2016/11/tajemnica-zegara-katedralnego.html
Źr. foto:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstanty_Felicjan_Szaniawski
https://zeromszczacy.pl/powstanie-i-dzieje-najstarszej-kieleckiej-szkoly-sredniej-id67.html