Pierwszy biskup kielecki

Biskup Wojciech Jan Józef de Boża Wola Górski – nim bliżej poznamy działalność tego hierarchy skierujmy naszą uwagę na początki diecezji kieleckiej. To wątek istotny ponieważ to utworzenie tej jednostki organizacji terytorialnej Kościoła spowodowało pojawienie się tego pierwszego zarządcy.

Porozumienie jakie w trakcie III rozbioru zaistniało między trzema zaborcami rzutowało również na realia kościoła polskiego, a zatem i kieleckiego. Zawierało ono bowiem postanowienie tyczące się kwestii granic diecezji: „miały jak najszybciej zostać dostosowane do granic politycznych” bowiem „żadna diecezja nie mogła należeć do różnych organizmów państwowych”. Był to główny powód, który zdecydował o utworzeniu diecezji kieleckiej.

W wyniku III rozbioru Polski Austria na powrót zwiększyła swój stan posiadania, a przejęte przez nią ziemie objęły nieomal całą dawną diecezję krakowską. Włączenie Krakowa w r. 1796 do posiadłości austriackich wraz z terenami trzeciego zaboru powodowało konieczność uporządkowania spraw organizacyjnych Kościoła na tym terenie. Władze państwowe w Wiedniu prowadziły politykę kościelną według zasad józefinizmu dlatego zasady, które stanowiły podstawę polityki kościelnej cesarzy józefińskich decydowały o historycznych uwarunkowaniach powstania diecezji kieleckiej.

Po raz pierwszy Kielce jako siedziba nowego biskupstwa zostały zaproponowane w memoriale z 1801 r., choć zapewne już wcześniej były brane pod uwagę. Ważną rolę w tym wyborze miał fakt ich centralnego położenia, tradycja administracyjna istnienia kapituły kolegiackiej i seminarium duchownego. Czerwiec 1801 r. – wtedy to gubernium lwowskie przesłało do Wiednia odpowiedni projekt, który został zatwierdzony dekretem wiedeńskiej kancelarii nadwornej w sierpniu 1802 r. Dekret postanawiał zniesienie diecezji tarnowskiej i utworzenia w jej miejsce nowej diecezji kieleckiej. W sierpniu cesarz Franciszek II wyznaczył na stanowisko biskupa kieleckiego ks. Wojciecha Górskiego, dotychczasowego administratora diecezji tarnowskiej i prepozyta kapituły katedralnej w Tarnowie. Akceptacja projektu oznaczała zapoczątkowanie starań w Rzymie o kanoniczne usankcjonowanie tych planów. Ich efektem było wydanie przez Piusa VII dnia 13 czerwca 1805 r. bulli Indefessum personarum. Arcybiskup Kicki swoim dekretem ogłosił 30 września 1807 roku w katedrze kieleckiej erygowanie diecezji kieleckiej. XIX wiek to dla niej czas kilkakrotnych zmian zarówno pod względem swego statusu prawno – administracyjnego jak i organizacji terytorialnej. W pierwszym okresie dziejów czyli od diecezji w 1805 r. do jej likwidacji w 1818 r. – obejmowała swymi granicami duży stosunkowo obszar byłego zaboru austriackiego. W zasięgu jej granic znalazły się wówczas ziemie położone między Wisłą i Pilicą, od Będzina i Koniecpola na zachodzie aż po Koprzywnicę i Solec (nad Wisłą) na wschodzie. Kandydat na biskupa, ks. Wojciech Górski, zwlekał z realizacją decyzji o podziale diecezji tarnowskiej. Nie przejął również zarządu nad terenem diecezji kieleckiej. Powierzył go biskupom w Krakowie i Lublinie. Do końca roku 1807 biskup opierał się też ponagleniom władz państwowych we Lwowie nakazującym mu wyjazd do Kielc, aż ostatecznie przybył tam z Tarnowa. Od tego czasu miasto stało się siedzibą biskupstwa. Równocześnie utworzono w Kielcach konsystorz biskupi, który był najważniejszym organem władzy ordynariusza.

Bulla Indefessum personarum wydana przez papieża Piusa VII z dnia 13 czerwca 1805 r. 

Sakrę biskupią kapłan, który dotychczas jako wikariusz generalny administrował diecezję tarnowską otrzymał dopiero po włączeniu Kielc do Księstwa Warszawskiego. Nie uzyskał bowiem zatwierdzenia przez władze austriackie.

Herb Bożawola biskupa Górskiego (Źr. wikipedia)

Zasługą biskupa Wojciecha Górskiego jest rozwinięcie kultu eucharystycznego w diecezji kieleckiej. Przyczynił się też do rozwoju kieleckiego Seminarium i podniesienia poziomu życia religijnego duchowieństwa. Jeśli chodzi o sam seminaryjny budynek to „jeszcze z Tarnowa (1804) stara się w Wiedniu biskup Górski o powiększenie gmachu seminaryjnego. Rząd chętnie przyjmuje prośbę biskupa i prosi (7. IX. 1804) o pewne wskazówki, mianowicie: ilu biskup proponuje alumnów, ilu profesorów, jak liczna będzie służba i żąda w tej sprawie porozumienia z komisarzem duchownym krakowskiej dyecezyi”.

Jako gospodarz główny nacisk położył na terytorialną organizację nowej diecezji ponieważ „przedrozbiorowa struktura organizacyjna diecezji upadła zupełnie, zgodnie zresztą z zarządzeniami politycznych władz austriackich”. W okresie porozbiorowym zanikły zatem duże jednostki administracji kościelnej z epoki staropolskiej: archidiakonaty i prepozytury, natomiast funkcjonowały nadal dekanaty. Zgodnie z żądaniem władz austriackich biskup kielecki Wojciech Górski w latach 1808 – 1809 dostosował organizację dekanalną do państwowej organizacji administracyjnej. Po ostatecznym ustaleniu organizacji dekanalnej diecezja kielecka liczyła 23 dekanaty.

8 III 1811 r. to czas, w którym biskup Górski „dokonał instalacji kanoników i prałatów kieleckiej kapituły katedralnej”. Opierając się o dekret Fryderyka Augusta z 17 XII 1810 r. ogłosił, że z dniem 10 III 1811 r. kapituła katedralna zostaje powołana do życia. Składała się ona z trzech prełatur: prepozytury, dziekanii, scholasterii i z pięciu kanonii.

Klęska Napoleona w latach 1812-1813 była przyczyną zwołania kongresu wiedeńskiego, który „dokonał nowego podziału ziem polskich”. Zmienił się również kształt diecezji, a kielecka została zniesiona.

18 XII 1813 r. krakowska kapituła wybrała Górskiego na administratora diecezji krakowskiej, a delegat apostolski Jan Beargi zatwierdził ten wybór dekretem z 12 IV 1814 r. Potwierdził to papież Pius VII mianując też Górskiego administratorem apostolskim tejże diecezji.

Pierwszy biskup diecezji kieleckiej zmarł 1 lutego 1818 roku i został pochowany w podziemiach katedry w Kielcach.

Epitafium biskupa Wojciecha Górskiego w kieleckiej katedrze (Źr. wikipedia)

Ciekawostką jest to, że pierwsza rubrycela kielecka na rok 1808 została wydana po trzech miesiącach funkcjonowania władzy diecezjalnej w Kielcach. Do tejże rubryceli na końcu dodano list biskupa Górskiego skierowany do diecezji kieleckiej. List jest datowany na dzień 1 stycznia 1808 r.

Andrzej Korban

 Źródła:

Grzegorz Bujak, Diecezja kielecka w latach 1805-1818 „Kieleckie Studia Teologiczne” t. 4, 2005

Tadeusz Cabański, Działalność duszpasterstwa kapituły kieleckiej (1807-1914), „Nasza Przeszłość” t. 57, 1982

Tadeusz Gacia, Bulla Piusa VII Indefessum personarum erygująca diecezję kielecką. Wstęp i przekład z objaśnieniami, „Kieleckie Studia Teologiczne” t. 17, 2018

Bolesław Kumor, Organizacja terytorialna diecezji kieleckiej „Nasza Przeszłość” t. 17, 1963

Bolesław Kumor, Granice (archi)diecezji krakowskiej (1000-1939), „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno – historyczny” t. 6/1 – 4, 1963

Andrzej Kwaśniewski, Rubrycele i schematyzmy diecezji kieleckiej (1808–1818), Rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej Z dziejów regionu i miasta Tadeusz Wojewoda (red.), R. 4/2013

Adam Massalski, Kielce pod rządami Austriackimi (1795-1809) w: Zenon Guldon, Adam Massalski Historia Kielc do roku 1945, Kielce 2000

Daniel Olszewski, Diecezja kielecka w XIX wieku Przemiany społeczno – religijne, „Księga jubileuszu stulecia diecezji kieleckiej (1883-1983)”, Kielce 1986

Józef Rokoszny, Troski Wojciecha Górskiego biskupa kieleckiego (1805-1818) o seminarium duchowne [reprint], „Kieleckie Studia Teologiczne” t. 4, 2005

Jerzy Szczepański (red.), Świętokrzyski Słownik Biograficzny t. 2, 1795-1918

Katalog duchowieństwa i parafii diecezji kieleckiej, Kielce 1999

Źr. foto:

https://przewodnik-swietokrzyski.eu/blog/katedry-kieleckiej-historyczne-opisanie-w-duchu-wspomnienia-tradycyjnych-wartosci-i-przestrogi

https://www.wrota-swietokrzyskie.pl/image/image_gallery?uuid=7e459dfd-45c3-47fe-ae99-8241b4711471&groupId=10157&t=1362649414678