Jednym z uczestników Powstania Warszawskiego był pochodzący z Suchedniowa czołowy obrońca polskiej przyrody, organizator Świętokrzyskiego Parku Narodowego, inż. Józef Kostyrko.
„Inżynier Kostyrko był leśnikiem-naukowcem o szerokiej skali zainteresowań. W szeregu Jego publikacji liczących około 60 pozycji naczelne miejsce zajmują tematy z dziedziny ochrony przyrody leśnej. (..) Głęboka wiedza fachowa i umiłowanie przyrody wysunęły inżyniera Kostyrkę na czoło polskich leśników-ochroniarzy, nie tylko jako autora wielu bardzo cennych rozpraw naukowych i programowych, ale również jako rzeczywistego kierownika wielu praktycznych akcji na polu ochrony przyrody oraz pełnego zapału wychowawcę młodzieży leśniczej w duchu ochroniarskim. (..) Szczególnie wielkie są Jego zasługi dla tworzenia i organizowania parków narodowych oraz rezerwatów leśnych” – fragment czasopisma „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, w której prof. Władysław Szafer dokonał przedstawienia sylwetki inż. leśnictwa Józefa Kostyrki.
Józef Kostyrko przyszedł na świat 1 lipca 1892 r. w Radomiu, w rodzinie Andrzeja i Zofii z d. Peck. Ojciec pełnił funkcję urzędnika skarbowego, matka zaś była przełożoną tajnej szkoły w Suchedniowie. To właśnie w tej miejscowości nasz bohater spędził pierwsze lata swego życia. Tu w 1899 r. przyszedł na świat brat Henryk – późniejszy leśnik.
Młody Józef w wieku dwunastu lat stracił matkę. Sam zaś rozpoczął naukę w gimnazjum filologicznym im. E. Konopczyńskiego w Warszawie. Po jego ukończeniu, od 1912 r. kształcił się w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie. Edukację w zakresie leśnictwa kontynuował w Warszawie, gdzie w 1922 r. otrzymał stopień inżyniera na Wydziale Leśnym w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Przez kolejne lata pracował, jako referent w Departamencie Leśnictwa Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych zajmując się m.in. organizacją prac z zakresu oceny nasion drzew leśnych.
Po zmianach, jakie nastąpiły w 1926 r. pełnił funkcję nadleśniczego Nadleśnictwa Państwowego Kościerzyna, na terenie ówczesnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Jednocześnie, na przełomie lat 20. i 30. zajmował się prowadzeniem Kursów Dokształcających dla Leśniczych m.in. w zakresie ochrony lasów w nadleśnictwach Kościerzyna oraz Zbiczno.
Powyższe doświadczenie sprawiło, że w 1931 r. przyjął pracę w nowo powstałym Zakładzie Doświadczalnym LP w Warszawie, który po trzech latach przekształcił się w Instytut Badawczy LP. Przebywając na stałe w stolicy, objął stanowisko kierownika Oddziału Rezerwatów – najwyższej jednostki zajmującej się ochroną przyrody na terenie Polski.
Organizator ochrony polskiej przyrody
Jak wyglądała jego praca? Po przyjęciu powyższego stanowiska Józef Kostyrko podjął kroki na rzecz ochrony przyrody, w ramach administracji lasów państwowych. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć zainicjowanie akcji udziału leśników w ochronie polskiego dziedzictwa przyrodniczego, jak również udokumentowanie i zabezpieczenie ok. 200 obiektów przyrodniczych, które z czasem stały się rezerwatami przyrody. Przykładem tego typu działań w Górach Świętokrzyskich było ustalenie i odgraniczenie w 1937 r. obszaru rezerwatu „Świnia Góra” w Nadleśnictwie Bliżyn – jednego z najcenniejszych przyrodniczo terenów leśnych w regionie.
Co ciekawe, inż. Józef Kostyrko tuż po otrzymaniu stanowiska kierownika Oddziału Rezerwatów stworzył projekt rozszerzenia strefy ochronnej na Łysicy, Świętym Krzyżu i Górze Chełmowej, a także utworzenia nowego rezerwatu wokół Miejskiej Góry. Powyższe prace stanowiły podstawę dla utworzenia przyszłego parku narodowego, na terenach wchodzących w skład ówczesnego Nadleśnictwa Święta Katarzyna. Działania przerwane wybuchem II wojny światowej, realizował w okresie powojennym, aż do momentu utworzenia Świętokrzyskiego PN w 1950 r.
Fragment mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 r. ukazujący teren planowanego parku narodowego w Górach Świętokrzyskich. (Źr. foto – MAPSTER)
Jego związki rodzinne z regionem Kielecczyzny sprawiły, że w 1936 r. współuczestniczył w pracach nad tworzoną w Warszawie „Wystawą Świętokrzyską”. Jako przedstawiciel Instytutu Badawczego LP podjął się przygotowania Działu Leśnego, którego celem było przybliżenie walorów regionu większemu gronu odbiorców.
Dla propagowania działań na rzecz ochrony przyrody, w latach 1936-1938 pełnił funkcję redaktora ilustrowanego tygodnika „Echa Leśne”. Po wojnie kontynuował pracę redakcyjną w „Lesie Polskim” i „Sylwanie”. Sam zaś tworzył artykuły dla pism takich jak „Przegląd Leśny”, „Wierchy”, „Ochrona Przyrody”, „Łowiec Polski” czy „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”.
Na podstawie własnych badań i doświadczeń stworzył szereg prac – artykułów prasowych i tekstów naukowych, w tym około 60 publikacji traktujących o ochronie przyrody. W jednej z nich opisał tworzenie się, dzisiaj mało znanego projektu Czarnohorskiego Parku Narodowego – obszaru obejmującego szczyt Czarnohory w Karpatach Wschodnich (obszar dzisiejszej Ukrainy), ówcześnie wchodzącego w skład terytorium Polski.
Na początku lat 20. wszedł w związek małżeński z Różą Trzaską. Mieli trójkę dzieci – córkę Krystynę oraz synów – Janusza i Marka.
Działalność „podziemna”
Nie wiemy, jak wyglądały losy Józefa Kostyrki na początku II wojny światowej. B. Szymański wskazuje, że w sierpniu 1939 r. został zmobilizowany do wojska i wziął udział w obronie ojczyzny. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Warszawy. W tym czasie znalazł się w komórce likwidacyjnej byłej Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych. Następnie, aż do sierpnia 1944 r. pełnił obowiązki nadleśniczego w Nadleśnictwie Warszawa.
Prawdopodobnie w 1942 r. wstąpił w szeregi Armii Krajowej. Występując pod pseudonimem „Styr” był członkiem Kadry Obywatelskiej – specjalnej komórki zajmującej się m.in. działaniami na polu organizacyjno-gospodarczym, finansowym i sprawami propagandy. Pełnił funkcję zastępcy ppor. Władysława Maliszewskiego „Wiktora” w powyższej organizacji.
Tygodnik ilustrowany „Echa Leśne”, którego redaktorem był inż. J. Kostyrko (Źr. foto – Echa leśne. 1937. Nr 44 – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa)
W sierpniu 1944 r. po wybuchu Powstania Warszawskiego dołączył do walczących. Przebywając na obszarze Śródmieścia Południe był podporucznikiem w sztabie VII Obwodu „Obroża” Warszawskiego Okręgu AK. Według Tadeusza Baczyńskiego „Damiana” dowództwo obwodu mieściło się w siedzibie Związku Spółdzielni Mleczarskich i Jajczarskich przy ul. Hożej 51. W tym czasie, członkowie Kadry Obywatelskiej pełnili służbę gospodarczą kwatermistrzostwa.
Fragmentaryczne informacje wskazują, że w walkach powstańczych wzięli udział dwaj synowie naszego bohatera – Marek oraz Janusz. Ten ostatni, poległ pod koniec sierpnia na warszawskich Siekierkach. Józef Kostyrko przebywał na terenie Warszawy, aż do upadku powstania. Jako jeniec trafił do Stalagu w Sandbostel. Przeniesiony do Lubeki doczekał wyzwolenia przez oddziały alianckie.
Wznowienie przerwanej pracy
Po wydostaniu się z niewoli jenieckiej, w grudniu 1945 r. powrócił do kraju, podejmując zatrudnienie w Wydziale Oświaty Zawodowej przy ówczesnym Ministerstwie Leśnictwa. Następnie, jako wicedyrektor kontynuował pracę w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Warszawie. W 1948 r. otrzymał kierownictwo Zakładu Bioekologii Leśnej, w którym kontynuował kompleksowe badania w parkach narodowych i rezerwatach leśnych.
Niestety, dalszą pracę przerwała jego niespodziewana śmierć. Józef Kostyrko zmarł 15 października 1951 r. w wieku 59 lat i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Pasja i wkład w ochronę polskiej przyrody zostały dostrzeżone już za życia naszego bohatera. W okresie międzywojennym był odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, a w 1946 r. Medalem Zwycięstwa i Wolności. Będąc jednym z głównych twórców strefy ochronnej w Łysogórach i terenach okalających, jego imię otrzymał rezerwat ścisły na Chełmowej Górze – stanowiący cenny fragment Świętokrzyskiego PN.
Gracjan Duda
Źródło:
Baczyński T., Dowództwo VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego AK w Powstaniu Warszawskim, „Przegląd Pruszkowski”, nr 1, 1995
Kobylański J., Kostyrko Józef Tadeusz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław 1990
Szafer W., Józef Kostyrko, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, nr 11/12, 1951
Szczęsny T., Historia tworzenia się Świętokrzyskiego Parku Narodowego z uwzględnieniem pionierskiej działalności Stefana Żeromskiego na rzecz ochrony Puszczy Jodłowej, „Sylwan”, nr 4, 1976
Szymański B., Józef Kostyrko (1892-1951). W trzydziestą rocznicę śmierci, „Sylwan”, nr 5, 1982
Wystawa Świętokrzyska jako muzeum P.T.K. im. St. Żeromskiego w Kielcach, „Ziemia”, nr 5, 1936
Powstańcze-biogramy/Józef-Kostyrko
Świętokrzyski Park Narodowy. Przyroda i człowiek
Wielowątkowa geneza Świętokrzyskiego Parku Narodowego
Fotografia użyta w artykule pochodzi z: Józef Kostyrko; Lasy państwowe : Rzeczpospolita Polska