Sołtysiak Marian

Marian Sołtysiak ps. “Barabasz” (1918-1995)

Urodził się 1 lutego 1918 roku w Gnojnie. Był jednym z dziewięciorga dzieci Michała, rządcy w majątku ziemskim hrabiego Uniewskiego i Franciszki z domu Pasternak. Uczył się w szkole powszechnej w Gnojnie, a od 1930 r. uczęszczał do Gimnazjum im. M. Reja w Kielcach (od 1934r. Gimnazjum i Liceum im. S. Żeromskiego), gdzie w roku 1938 zdał maturę. W tym czasie był zastępowym „Sępów” w II Kieleckiej Drużynie Harcerskiej im. J. H. Dąbrowskiego. Od 1936r. współredagował szkolny miesięcznik „Gołoborze” wraz z G. Herlingiem­-Grudzińskim oraz pismo młodzieżowe „Młodzi idą”, w których zamieszczał swoje wiersze i artykuły. Zadebiutował w tomiku poezji „Gołoborze”, wydanym wspólnie z kolegami z tzw. Grupy Świętokrzyskiej.

Po ukończeniu szkoły średniej  został powołany do 4 Pułku Piechoty Legionów na kieleckiej Bukówce, gdzie odbył jednoroczną służbę wojskową na dywizyjnym kursie podchorążych rezerwy.  Tuż przed wojną, latem 1939 r. zdał do Wyższej Szkoły Dziennikarskiej w Warszawie, ale nie zdążył podjąć nauki.

Wziął udział w kampanii wrześniowej jako kapral podchorąży w szeregach 4 pp. 2 DP.  Pod Zamościem dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł i wrócił w rodzinne strony. Od razu znalazł się w ruchu konspiracyjnym. Początkowo działał w Związku Jaszczurczym, 11 listopada 1939 r. wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski, a następnie służył w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Od 1940 r. był poszukiwany przez Niemców, dlatego jako „spalony” posługiwał się fałszywym nazwiskiem. Przez pewien czas przebywał w oddziale „Jędrusiów”.

W styczniu 1943 r. został mianowany dowódcą Kedywu obwodu kieleckiego AK, a na przełomie lutego i marca zorganizował oddział dywersyjny. Przyjął wówczas pseudonim „Barabasz”. W maju awansował na stopień podporucznika. 23 czerwca 1943 r. jego oddział otrzymał nazwę „Wybranieccy”, początkowo liczył siedem osób by w końcu 1944 r. osiągnąć stan ok. 300 żołnierzy. Główna baza oddziału znajdowała się w lasach cisowskich nieopodal  Daleszyc. W latach 1943-1944 „Wybranieccy” przeprowadzili wiele akcji dywersyjnych i walk z Niemcami m.in. zajęcie Chęcin, Daleszyc i Chmielnika, uwolnienie junaków w obozie w Rykoszynie; potyczki pod Maleszową, Widełkami, Niwkami Daleszyckimi; atak na posterunek żandarmerii w Bielinach, zamach na H. Wittka. W kwietniu 1944 r. przestali być oddziałem dyspozycyjnym Kedywu, a zostali uznani za oddział partyzancki – zalążek 4 ppLeg AK. 1 maja oddział „Barabasza” został przeformowany w kompanię (w sile trzech plutonów) i działał dalej pod jego dowództwem. 15 maja 1944 r. odbył się konspiracyjny ślub M. Sołtysiaka (pod fałszywym nazwiskiem „Mateusz Sobczak”) w kościele w Leszczynach z Renatą Nowak, znajomą z tajnych kompletów. Pod koniec czerwca, po utworzeniu 4 plutonu i objęciu dowództwa kompanii „Wybranieckich” przez por. M. Lorenca ps. „Katarzyna”, Sołtysiak został dowódcą 1 plutonu. W ramach akcji „Burza” i w czasie formowania zawiązków dywizyjnych AK oddział „Wybranieckich” wszedł w skład 4 pp Legionów 2. DP AK, a „Barabasz” otrzymał dowództwo 1 kompanii 1 baonu. Jego oddział walczył m.in. pod Antoniowem(21.VIII.), we wrześniu pod Fanisławicami i Zaborowicami, w październiku we wsi Radków we Włoszczowskiem i pod Chotowem. Dnia 20.IX.1944r. Sołtysiak awansował na porucznika. Po rozwiązaniu II DP AK, oddział w końcu października wrócił w Góry Świętokrzyskie, został podzielony na mniejsze części i ulokowany w Dolinie Wilkowskiej. Przebywał tam do nadejścia wojsk sowieckich.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej w styczniu 1945 r., M. Sołtysiak przebywał jakiś czas w Kielcach, a następnie pod przybranym nazwiskiem Mateusz Sobczak w Krakowie. Z obawy przed aresztowaniem przeniósł się wraz z żoną do Lublińca pod Częstochową. W lipcu 1945r. wyjechał przez Czechosłowację do Paryża, a później do Londynu. W związku z różnicami poglądów między nim a kadrą oficerską na emigracji oraz sytuacją rodzinną, powrócił wkrótce do kraju.

We wrześniu w Częstochowie w ramach amnestii ujawnił swą działalność konspiracyjną w AK. Zaraz potem został aresztowany przez UB w Koszęcinie pod Lublińcem. Przewieziono go do więzienia w Lublińcu, a następnie do Katowic. Wskutek zabiegów żony został zwolniony i przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu kapitana. Służył w jednostce w Nysie, aż do referendum w czerwcu 1946. Obawiając się represji, wystąpił z wojska i osiadł początkowo w Koszęcinie, a następnie w Kłodzku. Jesienią 1948 r. przeniósł się do Wrocławia, podjął pracę w Urzędzie Wojewódzkim, a jednocześnie rozpoczął naukę na wydziale prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. We wrześniu 1949 r. został aresztowany i osadzony na dwa lata w więzieniu we Wrocławiu, gdzie był torturowany fizycznie i psychicznie. W roku 1951 „Barabasza” przywieziono na proces pokazowy do Kielc. Został skazany na siedem lat więzienia i zdegradowany do stopnia szeregowca. Karę odbywał w więzieniu kieleckim przy ulicy Zamkowej, a następnie w Krakowie na Montelupich. Wskutek złego stanu zdrowia został zwolniony  18 września 1954r.

Początkowo zamieszkał u brata w Koszęcinie. W 1956 r. przeniósł się wraz z rodziną do Kielc. Był nadal inwigilowany przez służbę bezpieczeństwa. Pracował najpierw w Wojewódzkim Domu Kultury, a później jako kierownik zakładu dziewiarskiego. W tym czasie udzielał się w redakcji Radia Kielce, pisał artykuły i wspomnienia do lokalnych gazet. Poświęcił się też pisaniu historii swojego oddziału „Wybranieckich”. W 1965 r. ukazała się jego książka „Chłopcy ”Barabasza” wydana przez PAX. Pod naciskiem cenzury musiał usunąć  z książki wiele fragmentów.

26 stycznia 1965r. M. Sołtysiak podjął pracę jako sekretarz komisji historycznej w Zarządzie Głównym ZBoWiD (dzięki pomocy ówczesnego prezesa tej organizacji M. Moczara). Przeniósł się wtedy z rodziną do Warszawy. Nowa funkcja pozwalała mu nieść pomoc byłym partyzantom z AK, ale zarazem narażała na zarzuty ze strony niektórych kolegów, że współpracował z władzą komunistyczną. Z pracy w ZG ZBoWiD odszedł 1 marca 1973 r. po dymisji M. Moczara. Został zatrudniony w Towarzystwie Współpracy z Polonią Zagraniczną „Polonia” (do 1 września).

Po przejściu na rentę mieszkał dalej w Warszawie i w Milukach pod Ełkiem. Nadal ogłaszał artykuły i wiersze w prasie („Słowo Ludu”, „Ziemia Kielecka”, „Katolik”, „Za wolność i lud”) oraz uczestniczył w uroczystościach związanych z działalnością AK na Kielecczyźnie. 15 listopada 1995 r. ciężko chory został przewieziony z Ełku do szpitala w Kielcach.

Marian Sołtysiak zmarł 18 grudnia 1995 roku w Kielcach. Pochowany został na cmentarzu komunalnym w Ełku.

Pułkownik M. Sołtysiak ps. „Barabasz” był odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojska Polskiego.

Artur Szlufik

Źródło: Adam Massalski, Marian Sołtysiak, IPSB ; Jerzy Kotliński Wojtek-Halny, Oddział partyzancki Gór Świętokrzyskich Barabasze – Wybranieccy i I Kompania – Wybraniecka I Batalionu 4 – Pułku Piechoty Legionów AK, Kielce 1999.