Antoni Żółkiewski ps. “Lin” (1896-1945)
Urodził się 12 czerwca 1896 r. w majątku rodziców Kuca Bałka na Podolu. Ukończył gimnazjum W. Górskiego w Warszawie i w 1915 r. Szkołę Kadetów w Odessie. W latach 1915-1917 był oficerem w 419. karskim pułku piechoty. 17 października 1918 r. wstąpił do oddziałów generała Lucjana Żeligowskiego, tworzonych na Kubaniu. W szeregach 4. Dywizji Strzelców walczył z bolszewikami oraz wojskami ukraińskimi atamana Semena Petlury. Uczestniczył w zdobyciu Odessy.
W czerwcu 1919 r. wrócił z dywizją do kraju. Wstąpił do 24. pułku piechoty. Brał udział w walkach z bolszewikami w 1920 r. Przez pewien czas, w randze porucznika, dowodził pułkiem na froncie. Po wojnie został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem 1 czerwca 1919 r. Nadal służył w 24. pułku piechoty w Łucku. Przeszedł kurs w Centrum Szkolenia Wojskowego w Rembertowie. W 1925 r. przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1928 r. został awansowany na stopień majora. W 1931 r. przeniesiono go na stanowisko dowódcy batalionu 67. pułku piechoty w Brodnicy, a następnie innego batalionu tego pułku w Toruniu. Jednocześnie był wykładowcą taktyki walk piechoty w toruńskiej Szkole Podchorążych Artylerii. W 1934 r. został awansowany na stopień podpułkownika i przeniesiony na stanowisko dowódcy batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza w Hoszczy na Wołyniu. W 1937 r. został zastępcą dowódcy pułku Korpusu Ochrony Pogranicza w Równem.
W listopadzie 1938 r. objął dowództwo 5. pułku strzelców podhalańskich w Przemyślu. 1 września 1939 r. jego pułk, wchodzący w skład Armii „Kraków”, rozpoczął swój szlak bojowy na Śląsku. Cofał się wraz z pułkiem na wschód, do Krakowa, a następnie lewym brzegiem Wisły pod Baranów Sandomierski, gdzie odszedł za Wisłę. Po rozbiciu 5. pułku strzelców podhalańskich w walkach nad Sanem uniknął niewoli.
W listopadzie 1939 r. podjął działalność konspiracyjną w warszawskim Związku Walki Zbrojnej. Został przerzucony do Krakowa, a następnie do Kielc. W 1940 r. wyznaczono go na stanowisko Inspektora Kieleckiego Związku Walki Zbrojnej, a w 1942 r. przeniesiono na stanowisko Inspektora Sandomierskiego. Z chwilą rozpoczęcia “Burzy” objął dowodzenie 2. Dywizją Piechoty Legionów Armii Krajowej „Pogoń” z zadaniem zdobycia Sandomierza. Z powodu zgromadzenia w mieście znacznych sił niemieckich zadania nie wykonano. W sierpniu 1944 r. współdziałał z Armią Czerwoną w forsowaniu Wisły. Sowieci zażądali przejścia dywizji na ich tyły i rozwiązania jednostki. Oficerów miano skierować na przeszkolenie do Jarosławia, a żołnierzy wcielić do I Armii ludowego Wojska Polskiego. Odmówił wykonania tego rozkazu i przeszedł z Dywizją w lasy przysuskie. Wraz z Kieleckim Korpusem Armii Krajowej wyruszył na pomoc powstańczej Warszawie. W tym czasie stan 2DP piechoty wynosił ok. 3075 żołnierzy zgromadzonych w 2, 3 i 4 Pułku Piechoty Legionów AK. Na skutek obsadzenia linii Pilicy przez znaczne siły niemieckie marsz został wstrzymany. Na czele Dywizji stoczył kilkadziesiąt potyczek z siłami niemieckimi na zapleczu frontu. 30 września 1944 r. rozwiązał 2. Dywizję Piechoty Legionów Armii Krajowej i wrócił do konspiracji.
Był szefem sandomierskiego inspektoratu Organizacji NIE. 17 kwietnia 1945 r. został aresztowany przez grupę operacyjną NKWD. Po przesłuchaniu przekazano go Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego i osadzono w więzieniu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach. 28 czerwca 1945 r. został skazany, na sesji wyjazdowej Sądu Wojskowego z Łodzi, na karę śmierci. W więzieniu, pozbawiony opieki lekarskiej, zachorował na serce. 5 sierpnia 1945 r. kieleckie więzienie zostało rozbite przez oddział Antoniego Hedy „Szary”. 1945 r. W trakcie ucieczki, po udanej akcji ,,Lin” zmarł na zawał serca. Po dwóch dniach Urząd Bezpieczeństwa Publicznego wydało ciało żonie Izabeli, która pochowała go na kieleckim cmentarzu (kwatera 9-C).
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (19 lutego 1921 r., nr 2016 ), Krzyżem Walecznych, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi. W 1989 r. Rada Miasta Sandomierza nadała jednej z ulic jego imię.
BMW /tekst oparty jest o biogram zamieszczony na stronie „Małopolska w II wojnie światowej”:
malopolskawiiwojnie.pl/