Warszawski Pawiak w czasie II wojny światowej był więzieniem owianym złą sławą. Udało się z niego uciec tylko trzem kobietom. W połowie stycznia 1942 roku w grupie tych jedynych uciekinierek znalazła się Teofila Ull – absolwentka kieleckiego gimnazjum.
Więzienie znajdowało się między ulicami Dzielną i Pawią, nazywano je od nazwy tej drugiej – Pawiakiem. Było to największe więzienie polityczne na terenie okupowanej Polski w latach 1939 – 1944. Ponad 37 tys. osób zostało zamordowanych tam w egzekucjach lub w trakcie przesłuchiwań albo zmarło w szpitalu więziennym. Panowały tam wyjątkowo ciężkie warunki, cele były przepełnione, brak było podstawowych środków czystości. Bestialsko torturowani więźniowie, wycieńczeni biciem, głodem i chorobami umierali, nie mając nadziei na wyjście.
Jedyną szansą opuszczenia Pawiaka była ucieczka. Podejmowano takie próby, ale w zdecydowanej większości kończyły się niepowodzeniem. Kobietom udało się raz.
16 stycznia 1942 roku trzy więźniarki: Ewa Dreżepolska, Zofia Przybytkowska (w relacjach z ucieczki przedstawiana jako Elżbieta Kwiatkowska – było to jej fałszywe nazwisko) i Teofila Ull uciekły z Pawiaka. Miały dorobiony klucz i opaski z gwiazdami Dawida. Przez niezakratowane okno na pierwszym piętrze budynku administracyjnego, które wychodziło na ulicę Dzielną, przedostały się wprost do getta. Stamtąd udało im się wydostać i skutecznie zamelinować. Wszystkie trzy przeżyły wojnę. Jedna z nich była kielczanką.
Teofila Ull, z domu Wilczyńska urodziła się 29 listopada 1897 r. w Miechowie. Skończyła gimnazjum w Kielcach i dwuletni kurs pedagogiczny. Pracowała jako nauczycielka w szkołach powszechnych na wsi. W 1922 r. przeniosła się do Warszawy, gdzie była kasjerką, a później księgową w Hurtowni „Polskie Włókno” (kończąc jednocześnie kursy maszynopisania i księgowości). Od 1927 r. była referentką w Głównej Składnicy Uzbrojenia, a od 1938 r. sekretarką w Instytucie Radowym Marii Skłodowskiej-Curie. W czasie okupacji niemieckiej mieszkała przy ul. Suwalskiej 25.
W konspiracji przyjęła pseudonimy „Ciocia”, „Krystyna”, „Mleczko”, powielała i kolportowała pismo „AR” („Ajencja Radiowa” – pismo SZP-ZWZ-AK, od 1940 r. „Ajencja Prasowa”). Należała także do organizującej się komórki kobiecej Związku Odbudowy Rzeczypospolitej. 9 września 1941 r. została delegatką ZOR na południową część Okręgu Kielce. Aresztowana tego samego dnia razem z Ewą Dreżepolską w „kotle” Gestapo w związku z wsypą redakcji pisma „Dzień”. Obie zostały osadzone w żeńskim oddziale Pawiaka – Serbii. Pracowały w tzw. czarnej pralni i przygotowywały ucieczkę. Otrzymały pomoc z zewnątrz.
Podwórze Serbii, wiosna 1941 r. ( Źr. http://muzeum-niepodleglosci.pl/pawiak/historia-pawiaka/pawiak-1939-1944/)
Ull po wyjściu z getta została przerzucona najpierw do Siedlec, a potem w Miechowskie i tam kilka miesięcy pracowała jako nauczycielka. Latem 1942 r. wróciła do Warszawy. Używała wówczas dokumentów na nazwisko Zofia Szwarc. Mieszkała przy ul. Mokotowskiej 39, potem Brzozowej 10.
Była kurierką w Bojowej Organizacji „Wschód”, przewoziła konspiracyjne materiały do Wilna, Grodna, Lidy i Białegostoku (prawdopodobnie posługując się dokumentami na nazwisko Zofia Olszańska). Od października 1943 r. była łączniczką i kolporterką w BIP KG AK, również w czasie Powstania Warszawskiego. Po kapitulacji Powstania wywieziona została do obozów pracy: w Markanstadt, Lipsku i Osterode/Harz. Po wyzwoleniu obozu przez oddziały amerykańskie pracowała w Osterode w szkole, a potem jako pomoc biurowa w UNRRA. W kwietniu 1946 r. wróciła do kraju. Mieszkała w Warszawie, gdzie pracowała w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, od 1951 r. w Spółdzielni Pracy „Zrzeszenie Narzędziowców”, a po przejściu na emeryturę (1958 r.) podejmowała prace zlecone przy inwentaryzacji księgozbiorów zakładowych na UW.
Zmarła 26 września 1970 r. w Warszawie, jest pochowana na Cmentarzu Powiązkowskim.
Wojciech Wielgus