Benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie, salezjanie, jezuici, karmelici, redemptoryści, pijarzy, paulini, pallotyni czy zmartwychwstańcy – w zachodniej tradycji monastycznej przyzwyczajeni jesteśmy do wielu różnych reguł życia zakonnego. Jednak w tradycji prawosławnej wszystkie wspólnoty zakonne oparte są na regule jednego człowieka – świętego Bazylego.
Święty Bazyli urodził się w Cezarei Kapadockiej w 329 roku, w bogatej, głęboko chrześcijańskiej rodzinie. Kształcił się w Cezarei, następnie w Konstantynopolu, a wreszcie w Atenach, gdzie otrzymał bardzo głębokie i wszechstronne wykształcenie. W 359 r. postanowił poświęcić się życiu zakonnemu i założył pustelnię nad brzegami rzeki Iris. Tutaj powstały jego “Reguły zakonne” (Asketikon), które miały ogromne znaczenie dla rozwoju wspólnotowej formy życia zakonnego na Wschodzie. W przeciwieństwie do wczesnochrześcijańskich anachoretów, którzy wiedli życie modląc się, umartwiając i kontemplując w odosobnieniu, Bazyli podkreślał znaczenie wspólnoty: “jednostka nie jest zdolna przyjąć wszystkich duchowych darów, gdyż Duch udziela się każdemu według głębi jego wiary. We wspólnym życiu dar udzielany jednemu staje się zarazem wspólnym darem tych, którzy z nim żyją”. Według Bazylego, dla grzesznika żyjącego we wspólnocie łatwiej jest zerwać z grzechem, kiedy postępuje zgodnie ze wskazówkami braci.
Reguła Bazylego tak dalece podobała się zakonnikom wschodnim, że wszyscy ją przyjmowali, pomijając dawniejsze, w części także spisane już reguły. Tym sposobem zakon św. Bazylego tak szybko się rozszerzył, że już za życia swego założyciela liczył przeszło 80 000 osób. Inspirował się nią również święty Benedykt – twórca życia zakonnego na Zachodzie. Reguły zakonne Bazylego zatwierdził w 363 r. Papież Liberiusz a Bazyli jest uznawany za świętego Patrona zarówno w Kościele katolickim jak i w kościołach prawosławnych.
Prostota i trafność rad św. Bazylego ma tak uniwersalny charakter, że Asceticon jest podstawą życia zakonnego także współczesnych zakonów prawosławnych, które w tradycji prawosławnej nazywane są monasterami. W Polsce działa współcześnie 11 prawosławnych monastyrów w tym 5 męskich i 6 żeńskich m. n.: monaster Świętych Marty i Marii na Grabarce. monaster Opieki Matki Bożej w Turkowicach, monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Wojnowie, monaster św. Katarzyny w Zaleszanach, monaster św. Onufrego w Jabłecznej, monaster św. Serafina z Sarowa w Kostomłotach, monaster św. Dymitra Sołuńskiego w Sakach, monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Apostoła Jana Teologa (tzw. “Ławra Supraska”) oraz Monaster Opieki Matki Bożej w Wysowej-Zdroju. Każdy z nich zamieszkuje grupa kilku do kilkunastu osób.
Zakon Bazylianów powstał również w tradycji zachodniego Kościoła na kresach, po zawarciu unii brzeskiej w 1596 r. Jego patronem jest św. Jozafat Kucewicz (1580-1623). Bazylianie odegrali ogromną rolę w odbudowie kraju ze zniszczeń wojennych w XVIII wieku. Jak pisze Encyklopedja Kościelna z 1873 r.:
“Bazyljanie, podnosząc się sami, podnosili zarazem świeckie duchowieństwo i lud cały. Dostarczają ze swego grona znakomitych pasterzy Kościołowi, stąd nazwa ich zakon prałacki (ordo praelaticus). Z polecenia metropolitów wysyłają po parafjach tak zwanych instruktorów, których obowiązkiem było douczać proboszczów i zaprowadzać wszędzie jednostajność służby Bożej. W kościele i szkole czuć ich życie. Pobożność i moralność ludu wzrasta. W czasie odpustów tysiące pobożnych oblega kościoły. Lud z całej Litwy dąży na nabożeństwo do Żyrowic, a z całej Rusi do Poczajowa. Sławne też były klasztory: maniawski, zagórowski, wiecyński, werchratski, hoszowski, mielecki i boruński. Do Krechowa przybywali pielgrzymi z za Dniepru, z za Donu, z Wołoszy, a nawet z Grecji, z Krety. Szkoły publiczne poczęli bazyljanie na szerszą stopę zakładać po reformie z roku 1743. We wszystkich klasztorach powstają wówczas szkoły elementarne, a niebawem szkoły filozofji i teologji. Na szkoły oddają zakonnicy większą część swoich funduszów, a niektórzy z nich, jak Stefan Sulima Grabowski, Wołodkowicz, Mitrofan Komarkiewicz i Pakowski, pochodzący z bogatych rodzin, cały swój majątek na ten cel poświęcają.”
Herb zakonu “bazylianów” – Bazyliańskiego Zakonu Świętego Jozafata (fot. Wikipedia)
Symbolem katolickiego zakonu bazylianów jest jest płonąca kolumna. Ogień jest znakiem miłości, która określa kierunek w służbie Bogu i ludziom. Kolumna jest także symbolem św. Bazylego, który łączy w sobie cechy realisty, mocno stąpającego po ziemi, i idealisty, który wznosił swojego ducha ku Bogu.
Współcześnie w Polsce funkcjonują cztery klasztory prowincji bazyliańskiej: w Warszawie, Przemyślu, Kętrzynie i Węgorzewie. Pod opieką bazylianów działa jedenaście parafii.
Bazyli Wielki zmarł w opinii świętości 1 stycznia 379 r. jako powszechnie szanowany biskup i metropolitą Kapadocji. Uznawany za jednego z czterech wielkich Ojców Kościoła na Wschodzie – wielki wzorzec wiary i obraz miłości. Jednak chyba nigdy nie spodziewał się, że nawet ponad półtora tysiąca lat po jego śmierci kolejne pokolenia ludzi na całym świecie będą kierować się napisana przez niego regułą, także na terenie najjaśniejszej Rzeczpospolitej, o której ten wybitny Kapadocczyk nie mógł przecież wiedzieć nic.
Bruno Wojtasik
Źródła:
Pietrow Piotr, Reguły św. Bazylego Wielkiego, “Elpis” 16 (2014)
Encyklopedja Kościelna, tom II, pod red. Michała Nowodworskiego, Warszawa 1873
www.bazylianie.pl