6 lipca 1944 roku miała miejsce jedna z największych jednorazowych publicznych egzekucji na Kielecczyźnie. Niemcy rozstrzelali wówczas w Skarżysku-Kamiennej, Suchedniowie i Kielcach około 100 Polaków.
Tego dnia z kieleckiego więzienia przy ulicy Zamkowej niemieccy żandarmi zabrali 54 osoby i zamordowali na terenie Stadionu Leśnego w Kielcach oraz kilkunastu zakładników, których rozstrzelali obok stacji kolejowej w Suchedniowie.
Przyczyną, podaną w afiszu egzekucyjnym, było zabicie w okresie 23 czerwca – 5 lipca 1944 r. szesnastu Niemców i Ukraińca oraz sabotaż kolejowy pod Lekominem. Wśród aresztowanych znajdowało się wielu członków Armii Krajowej. Głównym sprawcą tego mordu był Hauptmann Gaier, który odrzucił wszystkie prośby o ułaskawienie.
W czasie II wojny światowej teren Stadionu Leśnego w Kielcach był miejscem masowych egzekucji. Szacuje się, że w latach 1940-1944 Niemcy rozstrzelali tu od kilkuset do kilkunastu tysięcy Polaków, głównie mieszkańców Kielc i ziemi świętokrzyskiej, przywożonych przede wszystkim z więzienia kieleckiego. Stąd miejsce to nazywane jest czasami „kieleckim Katyniem”.
Pierwsza egzekucja na Stadionie miała miejsce 12 czerwca 1940 roku kiedy to Niemcy zamordowali kilkudziesięciu Polaków. W jej miejscu, w 1960 r. na zboczu Góry Pierścienicy, ok. 300 m. na południe od ul. Kusocińskiego, odsłonięto Pomnik Straceń. Jego autorem był kielczanin Bolesław Cetner.
Pomnik Straceń na Stadionie Leśnym w Kielcach (Foto OMPiO)
6 lipca 1944 r. żandarmi niemieccy przywieźli z kieleckiego więzienia i rozstrzelali na Stadionie 54 Polaków.
LISTA STRACONYCH 6 VII 1944 R. NA STADIONIE:
- Stefan Balasiński
- Tadeusz Banach
- Kazimierz Banasiewicz
- Lucjan Barański
- Alfred Białkowski
- Henryk Biernacki
- Aleksander Bobrowski
- Stanisław Bracha
- Stanisław Buras
- Jan Chapski
- Jan Chyży
- Antoni Czyżewski
- Władysława Daniel
- Jan Dereziński
- Tadeusz Dratwa
- Zygmunt Dulęba
- Stanisław Durlik
- Łukasz Fronk
- Julian Grzymka
- Jerzy Herman
- Stanisław Jeżowski
- Józef Kaczor
- Ambroży Karkowski
- Stanisław Kochanek
- Kazimierz Konca
- Paweł Koperek
- Józef Kowalik
- Tadeusz Ksel
- Julian Kudas
- Michał Kulik
- Wacław Kuliński
- Aleksander Kurowski
- Jan Łaszczyk
- Stanisław Łakomiec
- Konstanty Makowski
- Fryderyk Markiewicz
- Henryk Menert
- Kazimierz Miernik
- Mieczysław Miernik
- Stefan Miłobędzki
- Czesław Obertyński
- Andrzej Podolak
- Władysław Przeworski
- Marian Pyrkosz
- Adolf Sadlik
- Wincenty Skrobek
- Kazimierz Sykut
- Kazimierz Walczyński
- Feliks Wasowski
- Czesław Wawerski
- Ignacy Woźniak
- August Zamorski
- Ludwik Zimny
- Bogdan Zypilis
Relacja Genowefy Makowskiej, żony jednego z rozstrzelanych w tej egzekucji z dn. 5 sierpnia 1948, Kielce :
„Makowski Czesław był moim mężem, który pracował w warsztatach ślusarskich w roku 1944. I w 1944 r., w lipcu został rozstrzelany przez żandarmerie niemiecką. W dniu 23 czerwca 1944 r. przyszła żandarmeria niemiecka, obstawili dom dookoła, a jeden wszedł do mieszkania, który miał na liście przedstawionego męża. W tym to czasie mój mąż wyskoczył oknem i żandarm złapał go do więzienia Kielce.
Mąż mój należał do organizacji podziemnej AK od roku 1940.
Egzekucji dokonano 6 lipca 1944 r. na Stadionie w Kielcach przez rozstrzelanie. Ofiary zostały przywiezione z więzienia Kielce. Mąż mój oskarżony był o przynależenie do organizacji podziemnej. Egzekucja była odwetowa, zginął żandarm na ul. Bodzentyńskiej. Egzekucji dokonali żandarmeria i gestapo. Nazwisk oprawców nie znam.
Zwłoki zostały pogrzebane na Stadionie w Kielcach, a teraz obecnie przewieziono na cmentarz Partyzantów w Kielcach”.
(Zapisy Terroru. Tom 3. Okupacja niemiecka w dystrykcie radomskim, pod red. Leszka Zaborowskiego, Warszawa 2018, s.124)
Pomnik poświęcony ofiarom egzekucji przy Al. Na Stadion w Kielcach (Foto OMPiO)
Tego samego dnia, 6 lipca 1944 roku, niemieccy żandarmi wywieźli i rozstrzelali w Suchedniowie kilkunastu Polaków. Bezpośrednim świadkiem zabierania aresztowanych z kieleckiego więzienia na egzekucję był osadzony w jednej z cel Tadeusz Młodawski. Po latach tak wspominał te tragiczne wydarzenia:
„W tym dniu zabrano z pod tej celi kilkanaście osób. Wywoływanych ustawiano pod ścianami i krępowano ręce od tyłu sznurkiem. Wywoływali ich czytając z listy. Byli to żandarmi w zielonych pałatkach i czapkach z trupimi główkami. Widziałem ich bo stali w drzwiach celi. Dopiero po wywołaniu wszystkich z listy celę zamknięto. Orientowaliśmy się, że wszystkich wywołanych zabrano na śmierć bo wcześniej na teren więzienia zajechały samochody.”
(Relacja Tadeusza Młodawskiego, 30 styczeń 1978 r. , Kielce)
6 lipca 1944 roku Niemcy w trzech samochodach przywieźli do Suchedniowa 33 zakładników, skrępowanych drutem kolczastym i mających usta zaklejone gipsem. Byli to więźniowie z Kielc, Starachowic i Radomia schwytani w łapankach. Zginęli oni od strzałów w tył głowy. Pochowano ich w trzech zbiorowych mogiłach obok stacji kolejowej.
Groby straconych w Suchedniowie przed ekshumacją (Źr. https://naszsuchedniow.blogspot.com/2015/07/rocznica-egzekucji.html)
14 kwietnia 1945 r. pod auspicjami PCK ekshumowano z miejsca egzekucji 31 ciał, natomiast zidentyfikowano dziewiętnaście. Przez bliskich zostało rozpoznanych pięć ofiar z Kielc: Władysław Daniel (ur. 15 X 1915), Zdzisław Kaleta (ur. 13 II 1920), Napoleon Kluźniak (ur. 20 XI 1909) oraz bracia Czesław Łapacz (ur. 20 VII 1922) i Stanisław Łapacz (ur. 12 V 1920). Ich zwłoki zostały przewiezione do Kielc. Odbył się manifestacyjny pogrzeb. Kondukt prowadził z Rynku. U bramy nekropolii, która stanie się Cmentarzem Partyzanckim, odbyła się msza polowa. Były to pierwsze pochówki w tym miejscu.
Groby pięciu ofiar egzekucji w Suchedniowie na Cmentarzu Partyzanckim w Kielcach (Foto OMPiO)
W Suchedniowie, obok miejsca kaźni, na skarpie przy ul. Dawidowicza w 1993 roku odsłonięto pomnik ufundowany przez suchedniowskie społeczeństwo, kombatantów i miejscowe zakłady pracy.
Pomnik poświęcony ofiarom egzekucji w Suchedniowie (Źr. https://mapapamieci.net/suchedniow-egzekucja/)
Źródło:
Tomasz Domański, Andrzej Jankowski, Represje niemieckie na wsi kieleckiej 1939-1945, Kielce 2011.
Adam Massalski, Stanisław Meducki, Kielce w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Wrocław 2007.