Kolekcja księdza podpułkownika

Ksiądz Jan Wiśniewski pozostawił po sobie historyczny opis dekanatów diecezji sandomierskiej, a jego wikariusz – ksiądz Walenty Ślusarczyk – bogatą kolekcję narodowych pamiątek.

W klasztorze Cystersów w Wąchocku znajduje się interesujący zbiór eksponatów związanych z historią Polski. Możemy tam odnaleźć m.in. zabytkowe relikwiarze, listy wybitnych Polaków czy oryginalną broń z czasów Powstania Styczniowego. Istnienie tego niewielkiego, aczkolwiek ciekawego ‘’muzeum’’ zawdzięczamy wieloletniej i wytężonej pracy wspomnianego duchownego z Gór Świętokrzyskich – księdza Walentego Ślusarczyka.

Ten wybitny kolekcjoner pamiątek narodowych, kapelan Armii Krajowej, a także wikariusz słynnego regionalisty ks. Jana Wiśniewskiego urodził się 12 lutego 1904 roku w Brzeskach w powiecie opoczyńskim. To właśnie tam rozpoczął swą przygodę z nauką, kontynuując ją w Nowym Mieście oraz w Warszawie, gdzie w 1927 roku zdał egzamin dojrzałości. W tym samym roku trafił do 71 pp. w Zambrowie, a następnie do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowie Mazowieckim, którą ukończył w stopniu plutonowego podchorążego rezerwy.

Przełomowym momentem w jego życiu był rok 1928, kiedy wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu, aby po sześciu latach otrzymać święcenia kapłańskie. Wybór życia konsekrowanego i osoby, które napotkał na swej drodze zaważyły na jego późniejszych zainteresowaniach.

Po odbyciu wikariatu na parafii suchedniowskiej w 1935 roku ks. Ślusarczyk został przeniesiony do Borkowic (powiat przysuski), gdzie proboszczem był wspomniany już ks. Jan Wiśniewski – znany kolekcjoner i badacz historii. To prawdopodobnie dzięki jego zamiłowaniom, młody wikary zaangażował się w ratowanie cennych zabytków historycznych. Świadczy o tym fakt, iż po śmierci kanonika Wiśniewskiego w 1943 roku jego zbiory stały się zalążkiem przyszłej kolekcji ks. Ślusarczyka. Prawdopodobnie trafiły one na parafię w Łęgonicach nad Pilicą, gdzie w październiku 1943 roku ks. Ślusarczyk został mianowany proboszczem.

Życie księdza Ślusarczyka na terenie dwóch powyższych parafii nie wiązało się wyłącznie ze wspomnianymi zainteresowaniami, ale i z ruchem konspiracyjnym. Jeszcze przed wybuchem wojny został kapelanem rezerwy, a w czasie jej trwania zapewniał pomoc walczącym żołnierzom i uciekającej ludności cywilnej. Od początku okupacji niemieckiej ks. Ślusarczyk ps. ‘’Biskup’’ był związany z oddziałami leśnymi – początkowo z żołnierzami mjr. Hubala, później zaś z partyzantami z ZWZ i AK. Od 1942 był redaktorem konspiracyjnej gazety Komunikat Radiowy. Skutkowało to represjami wobec jego osoby – zarówno w okresie okupacji hitlerowskiej (pobyt w więzieniu w Końskich), jak i po zakończeniu działań wojennych, kiedy był inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa.

Ks. Ślusarczyk (pierwszy z lewej) z prof. M. Radwanem i dr E. Nosek w Nowej Słupi w latach 60-tych ( Źr. foto https://www.nowaslupia.pl/aktualnosci/3084 )

Ksiądz Ślusarczyk był przenoszony na kolejne parafie. Od 1943 roku pracował w Łęgonicach i Mircu, zaś 17 lat później przybył do Nowej Słupi, gdzie miejscową plebanię zamienił w prywatne muzeum odwiedzane przez grupy młodzieży. Kolekcja była systematycznie powiększana i wzbogacana o obiekty zakupione na aukcjach, przekazywane przez osoby prywatne i organizacje kombatanckie. Już w 1971 roku dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie prof. Stanisław Lorentz z uznaniem dziękował za to prawdziwe Muzeum Regionalne.

Na powyższą kolekcje muzealną składały się eksponaty z całej historii Polski – począwszy od średniowiecznych pergaminów, przez XVII wieczną korespondencję, a skończywszy na przedmiotach dotyczących ruchu Solidarności. Trafiały tu mundury, odznaczenia, zbiory numizmatyczne oraz cenne dzieła sztuki (m.in. wyroby porcelanowe). Trzonem ekspozycji były pamiątki z okresu Powstania Styczniowego – pieczęcie, biżuteria, sztandary, fotografie powstańców, a także egzemplarze broni palnej (np. sztucer belgijski) i broni białej (m.in. zbiór szabel). To właśnie jedna z nich posłużyła do wykonania szczególnego krzyża, który w sposób symboliczny wskazywał na porzucenie munduru i zastąpienie go przez księdza Ślusarczyka sutanną.

Ks. Walenty Ślusarczyk był prawdziwym pasjonatem historii – zbierał interesujące egzemplarze polskiej prasy (XVIII – XX w.), a nawet okazy minerałów z ziemi kieleckiej. Dzięki jego zaangażowaniu do muzeum trafiały bardzo rzadkie eksponaty takie jak odezwa Mariana Langiewicza z 1863 roku czy Krzyż Virtuti Militari z 1792 roku, którego to zabytku (wg Expressu Wieczornego z 1969 roku) nawet Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie nie może poszczycić się posiadaniem. Niestety, po pewnym czasie ta wspaniała kolekcja muzealna uległa rozproszeniu, a skutki tego przykrego wydarzenia są odczuwalne po dziś dzień.

Działalność księdza na terenie Nowej Słupi nie ograniczała się wyłącznie do zbierania eksponatów. Tworzył interesujące wystawy muzealne m.in. o III Powstaniu Śląskim czy o ojcu Maksymilianie Kolbe. Zainicjował stworzenie pomnika poległych powstańców styczniowych i tablicy upamiętniającej pomordowanych mieszkańców w czasie II wojny światowej. Interesował się badaniami archeologicznymi, o czym świadczą spotkania z prof. Mieczysławem Radwanem. Ponadto rozwijał się naukowo i w 1971 roku otrzymał dyplom magistra teologii za pracę Życie religijne parafii Nowa Słupia w latach 1918-1939.

Zdjęcie ks. mjr W. Ślusarczyka ze zbiorów rodziny Ślusarczyków ( Źr. foto http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=w14 )

Dzięki swojej pasji do historii był znany zarówno w prasie, jak i w telewizji. Został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Armii Krajowej, a w 1973 roku otrzymał stopień podpułkownika.

Niestety, praca księdza Ślusarczyka została przerwana przez postępującą chorobę. Przed wyjazdem z parafii w 1979 roku duchowny postanowił, aby jego zbiory (z informacją o twórcy) trafiły do Domu Opata w Nowej Słupi, jednak z powodów politycznych władze gminne nie zgodziły się. W tej sytuacji w obecności kard. Stefana Wyszyńskiego cała kolekcja została przekazana zakonnikom z Wąchocka. To właśnie tam 3 stycznia 1981 roku zmarł ks. mgr ppłk Walenty Ślusarczyk.

Marzenie księdza Ślusarczyka o wyeksponowaniu muzealiów dokonało się dopiero po upadku PRL-u. Zbiory te dzięki inicjatywie opata Alberyka Siwka od 1991 roku zaczęto udostępniać w jednym z pomieszczeń klasztornych. Warto zaznaczyć, że w 2021 roku ruszyły prace nad zinwentaryzowaniem i opracowaniem tej interesującej kolekcji – w celu jej pełnego zabezpieczenia i udostępnienia. Pozwoli to na przypomnienie postaci duchownego i jego znaczącego dorobku w nowo powstającym Muzeum im. Księdza Walentego Ślusarczyka przy Opactwie O.O. Cystersów w Wąchocku.

Gracjan Duda

Źródło:

Kosik E., Trepka H., Pasje księdza Walentego, ”Ikar” 2001, nr 3, Kielce 2001.

Rutkowska W., Ślusarczyk Walenty, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 51, Kraków-Warszawa 2016-2017.

https://wachock.cystersi.pl/muzeum/

Źr. fot. Ryszard Rzepecki – http://parafiaklwow.pl/kaplani-pochodzacy-naszej-parafii/