Kolberg Kielecczyzny to określenie przypisywane najwybitniejszym badaczom folkloru regionu świętokrzyskiego. Taką postacią w okresie międzywojennym był niewątpliwie kielecki nauczyciel Stanisław Suchorowski.
– ‘’Wesele Świętokrzyskie’’ inscenizacja w 5-ciu aktach, niezmiernie interesujące widowisko regionalne, opracowane i zmontowane przez p. Suchorowskiego, artystę wysoce i wszechstronnie utalentowanego. P. Suchorowski, w wyniku badań i spostrzeżeń dokonanych w 28-miu wsiach ziemi kieleckiej – stworzył piękną i barwną sztukę ludową. W ramach 5-ciu odsłon zamknął p. Suchorowski niezmiernie interesujące i barwne zwyczaje, obrzędy i legendy ludu świętokrzyskiego (..) P. Suchorowski dobrze się zasłużył sprawie konserwowania i krzewienia polskiej sztuki ludowej – fragment recenzji Expressu Porannego z 1938 roku opisującej sztukę autorstwa Stanisława Suchorowskiego, którego potomni określili mianem Pieśniarza Świętokrzyskiego.
Stanisław Suchorowski urodził się 14 września 1902 roku w miejscowości Hranki-Kuty (Brzozdowce) w dzisiejszym Rejonie Mikołajowskim na Ukrainie. Był szóstym dzieckiem Jana i Katarzyny Freidenberg. Jako samouk w wieku 8 lat nauczył się grać na organkach i fujarce, a po 6 latach opanował sztukę posługiwania się fletem i dwurzędową harmonią.
Po ukończeniu szkoły podstawowej wyjechał do Lwowa, gdzie kontynuował naukę w tamtejszym seminarium nauczycielskim. Ze względu na trudną sytuację finansową w domu rodzinnym, sam opłacił swoje wykształcenie. Jak wspominał:
– Na flecie i harmonii dwurzędowej ręcznej (grałem) – od 14 do 20 roku życia, z których dwa ostatnie instrumenty pomogły mi materialnie do ukończenia seminarium. Jako uczeń seminarium obegrałem na harmonii 19 wesel i kilkadziesiąt zabaw tanecznych, nie licząc uczestniczenia w zespołach jako flecista
Na początku lat 20. Suchorowski opuścił Lwów i wyjechał do ówczesnego województwa kieleckiego. Trafił do wsi Ociesęki w powiecie kieleckim, gdzie przez 5 lat był kierownikiem szkoły powszechnej. Będąc jedynym nauczycielem zajął się umuzykalnianiem najmłodszych, ale nie tylko:
– W Ociesękach prowadziłem chór mieszany młodzieży pozaszkolnej i orkiestrę dętą, którą zorganizowałem z muzykantów wiejskich
Wspomniana ‘’orkiestra dęta’’ została uwieczniona na fotografii z lat 20. Działała przy straży ogniowej i była złożona z lokalnych muzyków, którzy koncertowali podczas uroczystości religijnych i państwowych.
Stanisław Suchorowski (trzeci od lewej w górnym rzędzie) z członkami orkiestry straży ogniowej w Ociesękach, lata 20. XX wieku, (Źr. foto https://karty-pamieci.pl/wpisy/dziadzius-nie-tak-rozpoczatku/)
Od początku pobytu w Ociesękach, Stanisław Suchorowski pracował nad zachowaniem i utrwaleniem lokalnych pieśni i obrzędów. W tym celu organizował wyprawy do okolicznych miejscowości. Możliwe, że w czasie jednej z nich (do oddalonej o 6 km wsi Widełki) poznał swoją przyszłą żonę Józefę Stanisławę Węglarską. Pochodziła z Chronowa w powiecie bocheńskim. Podobnie jak Stanisław przyjechała w Góry Świętokrzyskie, aby pracować w jednej z tutejszych szkół. Ich ślub odbył się w sierpniu 1928 roku w rodzinnej parafii panny młodej w Chronowie.
Miesiąc później, wraz z początkiem nowego roku szkolnego Suchorowscy przenieśli się do Suchedniowa. Znaleźli pracę w siedmioklasowej szkole powszechnej, w której kierownictwo objął sam Suchorowski.
Z jego inicjatywy w Suchedniowie powstał kwartet smyczkowy, a także czterogłosowy chór męski ‘’Sarmacja’’. W wolnym czasie odwiedzał okoliczne miejscowości, aby zbierać informacje o tutejszym folklorze. Sam rozwijał się jako muzyk i nauczyciel. Jak wspominał:
– Na skrzypcach zacząłem ćwiczyć bez pomocy nauczyciela; dopiero na posadzie w ciągu 4 lat zrobiłem tyle, żeby móc stanąć do egzaminu na Wyższym Kursie Nauczycielskim (w Poznaniu)
W 1930 roku Suchorowscy zamieszkali przy ul. Urzędniczej w Kielcach, gdzie urodziła się ich pierwsza córka Danuta. Stanisław otrzymał posadę w pobliskiej szkole im. Stanisława Konarskiego. Jego zainteresowania sprawiły, że w 1931 roku założył chór mieszany przy zakładzie produkcyjnym ‘’Społem’’. W kolejnym roku przyszła na świat druga córka Suchorowskich – Krystyna.
Dwa lata później z inicjatywy naszego bohatera przy Związku Nauczycielstwa Polskiego w Kielcach powstała Sekcja Regionalistyczno-Śpiewacza, dla której Suchorowski zbierał materiały etnograficzne. Był również organizatorem kilku imprez artystycznych m.in. ‘’Święta Pieśni’’ czy ‘’Wiosny w Górach Świętokrzyskich’’. Najsłynniejszą z nich było tzw. ‘’Święto Łysogór’’ organizowane od 1937 roku.
W czasie 9-letniego pobytu w Kielcach, Suchorowski został zapamiętany za sprawą swej twórczości pisarskiej. W latach 1936-1939 tworzył artykuły poświęcone życiu miasta i regionu świętokrzyskiego w dwutygodniku literacko-naukowym ‘’Radostowa’’. Przykładem może być tekst zatytułowany Najwyższy czas ratować taniec i strój świętokrzyski od zupełnej zagłady poruszający problem upadku kultury ludowej na Kielecczyźnie w okresie międzywojennym.
Artykuł S. Suchorowskiego Stroje Świętokrzyskie – ”Radostowa” 1937, nr 1 (Źr. foto https://polona.pl/item/radostowa-dwutygodnik-literacko-naukowy-poswiecony-zyciu-kulturalnemu-kielc-i,NTU0NjE0MzI/19/#item)
W oparciu o gromadzone materiały w latach 20. i 30., Suchorowski wydał w Kielcach kilka utworów o ludowej twórczości muzycznej. Wśród nich znalazły się Dożynki świętokrzyskie, Pieśni ludowe świętokrzyskie czy wspomniane Wesele świętokrzyskie. Ponadto stworzył kilka rękopisów m.in. Pod Łysicą i Kumoter-kumosi, których dalszy los pozostaje nieznany. Ukoronowaniem dorobku twórcy było nadanie mu w 1937 roku Srebrnego Wawrzynu Akademickiego za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej.
Dzięki swej działalności, Suchorowski był znany w całej Polsce. W 1936 roku wraz z chórem z Ociesęk otrzymał zaproszenie na uroczystość otwarcia ‘’Wystawy Świętokrzyskiej’’ w Warszawie. W tym samym roku, dwa chóry szkolne pod batutą Suchorowskiego wystąpiły na antenie Polskiego Radia. Wykonały one takie utwory jak ‘’Da moja Łysico’’, ‘’Kielce moje Kielce’’ czy ‘’O moje Ociesęki’’. Z kolei w 1939 roku chór Suchorowskiego koncertował na Wawelu w ramach Festiwalu Muzyki Polskiej.
Warto zaznaczyć, że tuż przed wybuchem wojny Stanisław Suchorowski złożył egzamin na ostatni rok nauki na Wydziale Teorii i Kompozycji w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie.
Fotografia przedstawiająca artystów odgrywających sztukę Wesele Świętokrzyskie, lata 30., (Źr. foto https://polona.pl/item/wesele-swietokrzyskie-widowisko-obrzedowe-w-5-odslonach-wyjatki-nadaja-sie-do,NzUxODkxMDI/36/#item)
W lipcu 1939 roku wraz z rodziną opuścił Kielce i na czas wakacji udał się do Chronowa. Jednak, po przegranej przez Polskę wojnie obronnej, Suchorowscy postanowili pozostać tam do końca wojny. W czasie okupacji Suchorowski uczył lekcji muzyki w ramach tajnego nauczania. Stworzył również chór i zespół instrumentalny, który wykonał dwa koncerty dla Rady Głównej Opiekuńczej w pobliskiej Lipnicy Murowanej. Dom zaś był miejscem wieczorów patriotycznych i teatralnych.
Niestety, w 1942 roku Suchorowski dowiedział się o postępującej chorobie nowotworowej, która doprowadziła do jego przedwczesnej śmierci. Zmarł 15 września 1944 roku. Jego pogrzeb przybrał charakter manifestacji patriotycznej, podczas której żegnały go dziewczęta ubrane w krakowskie stroje. Warto podkreślić, iż miesiąc po śmierci naszego bohatera urodziła się jego trzecia córka – Halinka.
Postać Stanisława Suchorowskiego przetrwała w pamięci mieszkańców Kielecczyzny. Szczególną rolę odegrała jego najważniejsza praca – Wesele Świętokrzyskie. Jak pisał sam autor:
– Materiał do niniejszej pracy zbierałem przez cały rok wśród ludu świętokrzyskiego na przestrzeni od Małogoszcza do Nowej-Słupi (..) Mając wątpliwości co do sposobu wykonywania inscenizacji pieśni weselnych w Świętokrzysczyźnie zacząłem robić wycieczki po wsiach i wprost od osób starszych przeważnie kobiet (starościn weselnych) spisywałem melodie, teksty i zwyczaje wykonywania poszczególnych obrzędów weselnych (..) Proszę wszystkich miłośników piękna obrzędów naszej krainy o dalsze zbieranie przyczynków, celem uzupełnienia i możliwego poprawienia mej pracy
Afisz z 1945 roku informujący o wystawieniu inscenizacji Wesele Świętokrzyskie (Źr. foto https://polona.pl/item/afisz-inc-w-piatek-dnia-6-lipca-b-r-o-godz-18-30-6-30-p-p-w-niedziele-dnia,MTAxMzE1MDg1/)
Prośba Stanisława Suchorowskiego została wysłuchana. Przykładem mogą być słowa opiekuna artystycznego Zespołu Ludowego Sorbin Adama Młodawskiego z 2021 roku:
– Sztukę „Wesele świętokrzyskie” opublikowano po raz pierwszy przed wojną, w 1938 roku. Tę sztukę adaptowaliśmy do potrzeb naszego regionu. Suchorowski zbierał materiały od Gór Świętokrzyskich po okolice Małogoszcza. My dołożyliśmy więcej elementów zwyczajowych i gwarowych charakterystycznych dla naszej okolicy Bliżyna i Sorbina
Po dzień dzisiejszy sztuka Stanisława Suchorowskiego jest odgrywana przez zespoły ludowe z całego regionu świętokrzyskiego.
Gracjan Duda
Źródło:
Kalina D., Ociesęki i okolice: dziedzictwo małych ojczyzn, Białystok 2018.
Mesjasz M., Stanisław Suchorowski, [w:] PSB, t. 45, Warszawa-Kraków 2008.
Putowska D., Stanisław Suchorowski – popularyzator ludowej twórczości artystycznej regionu świętokrzyskiego, ‘’Rocznik Świętokrzyski’’, 2001, t. 26.
Rembalski A., Pieśniarz świętokrzyski, ‘’Echo Dnia’’, 1984, nr 25.
Swatoń J., O świętokrzyskim pieśniarzu, ‘’Praca Oświatowa’’, 1947, nr 10-11.
https://www.myheritage.pl/site-family-tree-140238561/%C5%9Bliwi%C5%84ska-dyba
https://radiokielce.pl/210752/jak-dawniej-bawiono-sie-na-weselu-bedzie-mozna-zobaczyc-w-139770/
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19372570407/O/M19370407.pdf