Juliusz Braun (1904-1990)
Urodził się 2 lipca 1904 r. w Dąbrowie Tarnowskiej, jako syn Karola i Henryki z d. Miller. Pochodził z rodziny inteligenckiej o społecznikowskich tradycjach. Ojciec był członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i naczelnikiem Straży Pożarnej w rodzinnym mieście. Matka zaś w okresie międzywojennym prowadziła działalność harcerską w Tarnowie, Nisku i Krakowie.
Po ukończeniu szkoły podstawowej Juliusz rozpoczął naukę w II Gimnazjum w Tarnowie. W tym czasie należał do III Tarnowskiej Drużyny Harcerzy im. Michała Wołodyjowskiego. Był jednym z 41 uczniów tego gimnazjum, którzy w 1920 r. stanęli w obronie ojczyzny. Jako harcerz trafił do I kompanii krakowskiego półbatalionu Straży Granicznej dowodzonej przez ppłk Bronisława Piątkiewicza. Jej zadaniem w końcowej fazie wojny z bolszewikami było zabezpieczenie granicy polskiej na Górnym Śląsku.
W latach 20-tych rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1926 r. Pięć lat później uzyskał stopień doktora za pracę „Oszczędność przymusowa i częściowe ubezpieczenie, jako wytyczne reformy ubezpieczeń społecznych”. W tym samym czasie ukończył z odznaczeniem Szkołę Nauk Politycznych na Wydziale Prawa i Administracji UJ.
Po ukończeniu studiów został zatrudniony, jako referendarz w Delegaturze oddziału krakowskiego Prokuratorii Generalnej w Katowicach. Uczestniczył w wygranym dla Polski procesie pomiędzy arcyksięciem Fryderykiem Habsburgiem, a Skarbem Państwa dotyczącym zwrotu ok. 30 tys. hektarów ziemi w tzw. Komorze Cieszyńskiej. W ten sposób państwo wzbogaciło się o 100 mln ówczesnych złotych, a pracownicy Prokuratorii w Katowicach otrzymali wysokie gratyfikacje pieniężne.
W 1931 r. poślubił Elżbietę z Szymanowskich – córkę Michała Korwin-Szymanowskiego, który przekazał małżeństwu kilka hektarów ziemi i 100 hektarów lasu we wsi Milechowy koło Bolmina. Tu Braunowie rozpoczęli budowę domu letniskowego, w którym mieszkali w czasie wojny. W 1932 r. rodzina przeniosła się z Katowic do Sosnowca, gdzie Juliusz pracował, jako radca prawny w Izbie Przemysłowo-Handlowej. Rok wcześniej został wpisany na listę adwokacką i aż do wybuchu wojny zajmował się pracą adwokata we własnej kancelarii.
Według P. Krzeszowskiego Juliusz wziął udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. Korzystając z własnego samochodu uczestniczył w działaniach wojennych, jako kierowca sztabowy. Zagadką pozostaje miejsce, w którym walczył. M. Koziej i Z. Rubinowski podają, iż w okolicach Tomaszowa Lubelskiego dostał się do niewoli niemieckiej. Syn naszego bohatera (również Juliusz) wspominał „Niemcy trzymali jeńców na placu przed dworcem. Ojciec nie czekał, co z nimi zrobią, wykorzystał sytuację i uciekł. Ale nie chciał zostawić mercedesa, namówił chłopa z koniem i wrócił. Niemiecki strażnik specjalnie nie dziwił się, gdy powiedział, że chce zabrać samochód. Nie było benzyny, ojciec już nim się nie najeździł i sprzedał”. Po ucieczce z niewoli niemieckiej postanowił wrócić do Sosnowca. W czasie pobytu w Krakowie niemieckie władze cywilne zmusiły go do objęcia funkcji kierownika Izby Przemysłowo-Handlowej w Sosnowcu. Powyższej funkcji nie pełnił długo. Po aresztowaniu w dniu 11 listopada 1939 r. trafił do więzienia w Katowicach. Przebywał tu przez kolejny miesiąc.
Na początku 1940 r. rodzina Braunów przeniosła się do domu w Milechowach. W tym czasie Juliusz zaangażował się w działalność „Unii” – organizacji konspiracyjnej założonej przez jego brata Jerzego Brauna. W jej założeniach zadaniem Polski było „zorganizowanie ładu międzynarodowego (w Europie Środkowo-Wschodniej) opartego na moralności chrześcijańskiej”. Jedną z organizacji podlegającej „Unii” była „Nowa Polska”, na której czele w okręgu kieleckim stanął Juliusz Braun. Współpracował wówczas z historykiem prof. Kazimierzem Tymienieckim, a także z dyrektorem gimnazjum Henrykiem Kucem, w którego domu odbywały się spotkania członków organizacji. W 1943 r. „Unia” weszła w skład konspiracyjnego Stronnictwa Pracy.
W czerwcu 1942 r. nasz bohater został aresztowany i przewieziony do więzienia na Zamkowej. Wspominał o tym Mieczysław Młudzik „26 czerwca 1942 r. na podstawie jego donosów (J. Bobrowskiego) aresztowano cztery osoby z Bolmina, m.in. „Piołuna” i jego stryjecznego brata Władysława. Jeden z aresztowanych – inż. Juliusz Braun – został po pewnym czasie wypuszczony z więzienia; powiadomił on matkę „Piołuna”, że został wykupiony za 10 tysięcy złotych i że są możliwości uwolnienia w podobny sposób pozostałych”. Według księgi więziennej został zwolniony 18 września. Po wyjściu z więzienia powrócił do domu w Milechowach, gdzie przebywał wraz z rodziną do końca wojny.
W czasie okupacji niemieckiej dom Braunów stojący w odosobnieniu od reszty wsi stanowił schronienie dla żołnierzy podziemia niepodległościowego. Wśród nich należy wymienić żołnierzy BCh z oddziału M. Młudzika „Szczytniaka”, którzy stacjonowali tu w czerwcu 1944 r. Miejsce to było związane również z tajnym nauczaniem. Według syna Juliusza juniora to właśnie tu swój doktorat obronił prof. Gerard Labuda.
Po zakończeniu wojny Juliusz Braun zajął się organizacją życia społecznego w Częstochowie. Został dyrektorem Izby Przemysłowo-Handlowej, a także rektorem w nowo utworzonej Wyższej Szkole Administracyjno-Handlowej. W czasie przygotowywania się do otwarcia przewodu habilitacyjnego, 6 grudnia 1948 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Był przesłuchiwany w Kielcach, o czym świadczą zachowane zeznania z grudnia 1948 r. Przypuszczalnie trafił do więzienia w Warszawie z powodu swojej wcześniejszej działalności w „Unii”. W trakcie odbywania wyroku stworzył monografię geograficzną „Chęciny i okolice”. Praca pod nazwiskiem Jana Czarneckiego została wydana rok po odzyskaniu wolności przez naszego bohatera.
Po uwolnieniu w 1953 r. powrócił do Częstochowy, gdzie zaangażował się w przebudowę przestrzenną tego miasta. Jako członek zespołu adwokackiego ponownie zajął się pracą adwokata. W latach 60-tych odsunął się od powyższej działalności. Powodem były nowe przepisy zakazujące łączenia zawodu adwokata ze stanowiskiem pracownika nauki. W 1963 r. uzyskał habilitację w Instytucie Geografii w Polskiej Akademii Nauk na podstawie pracy „Elementy ekologii miasta przemysłowego”. Wkrótce włączył się w pracę PAN, gdzie kierował m.in. Zespołem do spraw Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego.
Pod koniec lat 60-tych osiadł w Kielcach, gdzie włączył się w powstanie Świętokrzyskiej Sekcji Naukowej Zakładu Ochrony Przyrody oraz Stacji Świętokrzyskiej Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich PAN. Powyższymi placówkami kierował, aż do przejścia na emeryturę w 1974 r. Dwa lata wcześniej, jako jeden z pierwszych z kieleckiego środowiska naukowego uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego.
W latach 70-tych i 80-tych zaangażował się w ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego w Górach Świętokrzyskich. Doprowadził do utworzenia rezerwatu przyrody „Milechowy” w 1978 r. Ponadto opracował dokumentację projektową dla tworzących się trzech parków krajobrazowych na Ponidziu w 1986 r. oraz czterech w Górach Świętokrzyskich w 1988 r. Był jednym z inicjatorów powołania zespołu badaczy, których dziełem było „Studium do planu zagospodarowania przestrzennego Świętokrzyskiego Parku Narodowego wraz z otuliną”.
Warto dodać, iż do końca życia pozostał wierny ojczyźnie. Będąc zaangażowanym w ruchu „Solidarności” w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. trafił do więzienia na Piaskach. Ze względu na wiek i stan zdrowia został wypuszczony następnego dnia.
Jego działalność została dostrzeżona zarówno za życia, jak i po śmierci. Był honorowym członkiem Kieleckiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz oddziału PTTK w Kielcach. Wśród szeregu odznaczeń Juliusza Brauna należy wymienić m.in. Krzyż Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz Złoty Krzyż Zasługi. Nasz bohater został upamiętniony na tablicy w szkole w Brzezinach k. Morawicy, a jego imię otrzymał żółty szlak turystyczny prowadzący z Wiernej Rzeki do Chęcin.
Juliusz Braun zmarł 31 maja 1990 r. w Kielcach. Został pochowany na cmentarzu w Bolminie.
Gracjan Duda
Źródło:
Braun J., Juliusz Braun (1904-1990), naukowiec, adwokat, działacz społeczny, „Palestra Świętokrzyska: pismo Izby Adwokackiej w Kielcach”, nr 23-24, Kielce 2013
Hańderek M., Geneza i początek działalności konspiracyjnej Unii, [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t. 1, Warszawa 2019
Harcerski Słownik Biograficzny, t. 3, Warszawa 2012
Koziej M., Rubinowski Z., Sylwetka – Juliusz Braun (1904-1990), [w] Studia Kieleckie, nr 2/78, Kielce 1993
Maisel W., Wojewódzkie sądy administracyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa-Poznań 1976
Młudzik M., Polem-lasem. Wspomnienia dowódcy oddziału partyzanckiego BCh-LSB, Warszawa 1984
Sikorski T., Harcerze w wojnie polsko-bolszewickiej, Warszawa 2020
Sprawozdanie dyrekcji państw. II Gimnazjum w Tarnowie za rok szkolny 1920/21., Tarnów 1921
Karol Braun (1868 – 1935) – Genealogy
Wspomnienie o prof. Juliuszu Henryku Braunie – miłośniku ziemi kieleckiej
Fotografia użyta w artykule pochodzi z: Wspomnienie o prof. Juliuszu Henryku Braunie – miłośniku ziemi kieleckiej