Józef Dąbkowski ps. „Dąb”, „Tęgi”, „Konar”, „Stary” (1895-1978)
Urodził się 6 października 1895 roku w Kujawkach Małych w powiecie pińczowskim w rodzinie chłopskiej. Tam mieszkał i pracował na gospodarstwie. Ukończył Wyższy Kurs Korespondencyjny im. Stanisława Staszica w Warszawie. W młodości związany był z ruchem zaraniarskim.
W czasie I wojny światowej był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Uczestniczył w rozbrajaniu Austriaków w Skalbmierzu i Działoszycach. Był współtwórcą tzw. I Republiki Pińczowskiej (1918).
Po odzyskaniu niepodległości organizował na terenie powiatu pińczowskiego kółka rolnicze. Był propagatorem spółdzielni wiejskich, m.in. w 1923 roku założył spółdzielnię mleczarską w Dzierążni i wszedł w skład Zarządu.
W latach 1915-1919 należał do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, a następnie do PSL „Piast” (1919-1931). Organizował Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej, a od 1928 r. Związek Młodzieży Wiejskiej RP “Wici” w powiecie pińczowskim. W latach 1931-1939 pełnił funkcję prezesa koła Stronnictwa Ludowego w Dzierążni i był członkiem Zarządu Powiatowego SL w Pińczowie. Pracował też społecznie w radzie gminy w Dzierążni i komisji rolnictwa przy powiatowym sejmiku w Pińczowie. W 1937 roku za organizowanie strajku chłopskiego został aresztowany i więziony przez kilka tygodni.
W latach okupacji niemieckiej pracował jako kierownik spółdzielni mleczarskiej w Dzierążni. Organizował ogniwa konspiracyjnego ruchu ludowego w powiecie pińczowskim. Podlegały mu gminne oddziały PKB (Państwowy Korpus Bezpieczeństwa), które nie były podporządkowane dowództwu Armii Krajowej. Od kwietnia 1940 r. do 1943 r. był przewodniczącym kierownictwa trójki powiatowej SL „Roch”-a na Pińczów. Od 1943 r. pełnił funkcję Delegata Rządu RP na powiat pińczowski. W lipcu 1944 r. po utworzeniu tzw. Pińczowskiej Republiki Partyzanckiej objął stanowisko starosty powiatowego. Siedzibą władz był pałacyk Lacon w Kazimierzy Wielkiej. Uczestniczył w organizowaniu obrony ludności cywilnej przed okupantem. Wydał zarządzenie o zniesieniu kontyngentów rolnych. Niemcy już do końca wojny kontyngentów tych nie ściągali.
Po wojnie, w 1945 r. wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego, gdzie został prezesem Zarządu Powiatowego PSL w Pińczowie. Był też członkiem gminnej, powiatowej i wojewódzkiej Rady Narodowej.
Od 1945 r. Dąbkowski był poddany inwigilacji ze strony PUBP w Pińczowie. W 1946 r. w jego domu w Kujawkach UB przeprowadziło rewizję i poddało go przesłuchaniom. Po doniesieniach miejscowej agentury został zatrzymany przez funkcjonariuszy WUBP w Kielcach 17 maja 1947 r. pod pretekstem posiadania broni. W rzeczywistości chodziło o dezorganizację działalności miejscowych struktur PSL. Został osadzony w więzieniu w Kielcach. Oskarżono go o współudział w przechowywaniu broni, którą mieli przechowywać jego byli podwładni z BCh. Zarzucano mu stworzenie zbrojnej grupy i planowanie oporu przeciwko władzom komunistycznym. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach z 11 września 1947 r. skazany został na 5 lat więzienia. Karę odbywał w więzieniu w Nowogardzie, w Warszawie, Centralnym Ośrodku Pracy Więźniów w Warszawie i OPW w Mysłowicach (kopalnia węgla). Decyzją WSR w Kielcach z 14 lipca 1951 r. zwolniono go warunkowo. Więzienie opuścił 4 sierpnia 1951 r. Po zwolnieniu rozpracowywany był przez PUBP/RSB KPMO w Pińczowie do 1960 roku.
Po „odsiadce” wrócił do pracy na roli. Od 1956 r. był członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Od 1957 r. przewodniczył Radzie Spółdzielni Mleczarskiej w Dzierążni.
Józef Dąbkowski zmarł 20 kwietnia 1978 roku w Kujawkach. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Dzierążni.
Za swoje zasługi „Dąb” został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego, Medalem 3 Maja.
Źródło:
Marta Sala, Dąbkowski Józef [w:] Świętokrzyski Słownik Biograficzny, T. 2 1795-1918, oprac. zbior. pod red. J. Szczepańskiego, Kielce 2009.
http://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/rp1944/d/dabkowski_jozef/art.php
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/657811