Rachtan Zdzisław

Zdzisław Rachtan ps. „Halny“ (1924-2014)

Urodził się 9 marca 1924 roku w Starachowicach – Wierzbniku. Był synem Stefana i Jadwigi z domu Sułek. Ukończył Szkołę Powszechną w Wierzbniku. Wybuch II wojny światowej spowodował, że nie zdążył podjąć nauki w gimnazjum. Ze względu na młody wiek nie wziął udziału w wojnie obronnej 1939 r. Wiosną 1940 r. znalazł zatrudnienie jako robotnik w Zakładach Ceramicznych „Rogalin” w Wierzbniku.

W czasie okupacji zaangażował się w działalność konspiracyjną. W październiku 1940 r. został zaprzysiężony w Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Starachowicach, której dowódcą był przedwojenny chorąży KOP Tomasz Waga „Szort“. Przyjął pseudonim „Halny“. Początkowo działał jako łącznik i kurier.

Za sabotaż w miejscu pracy 13 lutego 1942 r. został aresztowany przez Gestapo. Osadzono go w więzieniu kieleckim przy ul. Zamkowej. Katastrofalne warunki sanitarne spowodowały, że zachorował na tyfus plamisty, dyzenterię oraz zapalenie płuc. Nie przyznał się do niczego, a Niemcy nie znaleźli przeciwko niemu dowodów winy. Rodzina podjęła udaną próbę wykupienia go z rąk śledczych. Dlatego 8 czerwca 1942 r. wyszedł z więzienia. Do września leczył się w rodzinnym domu, a później wrócił do pracy.

W marcu 1943 r. włączony został do oddziału dywersyjnego NOW pod dowództwem chor. „Szorta“. Pełnił w nim funkcję dowódcy drużyny i zastępcy dowódcy plutonu. Ukończył także kurs podoficerski.

Po akcji scaleniowej, oddział „Szorta” w czerwcu 1943 r. został podporządkowany szefowi “Kedywu” Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, mjr Janowi Piwnikowi “Ponuremu”. Wszedł w skład Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury“ i znalazł się w I Zgrupowaniu „Nurta” Eugeniusza Kaszyńskiego. Strzelec „Halny” w 1943 r. brał udział w walkach z obławami na Wykusie, w akcjach na pociągi pod Łączną, Berezowem, Sufragańcem. Wiosną 1944 r. Zgrupowania przeformowane zostały w I batalion 2 pułku piechoty Legionów AK. „Halny” pełnił w nim funkcję dowódcy 1 drużyny w 3 kompanii chor. „Szorta”. Przeszedł cały szlak bojowy batalionu w czasie akcji „Burza”.

Oddział chor. T. Wagi „Szorta” w marszu. Zdzisław Rachtan „Halny” (na pierwszym planie) (W. Borzobohaty, „Jodła” Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988)

Po demobilizacji batalionu 14 listopada 1944 r. przedostał się do Pawłowa koło Starachowic. Tutaj w styczniu 1945 r. poślubił Krystynę Witebską „Justynę”, łączniczkę NOW-AK. W Pawłowie zastał go rozkaz o rozwiązaniu AK. W tym czasie awansował na stopień podporucznika czasów wojny.

W styczniu 1945 r. uniknął aresztowania przez Urząd Bezpieczeństwa. Ostrzeżony wyjechał ze Starachowic i zamieszkał wraz z żoną w Toruniu. W latach 1945-1950 pracował na różnych stanowiskach w Polskiej Fabryce Gazomierzy. W październiku 1945 r. ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną byłej AK przy UBP w Warszawie. W 1947 r. zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1950 r. ze względu na zainteresowanie się nim UB przeprowadził się z żoną do Warszawy. W latach 1950-1962 pracował w Polskich Wydawnictwach Gospodarczych „Polgos”. W 1962 r. ukończył na Uniwersytecie Warszawskim przerwane studia. W latach 1962-1981 pracował w Spółdzielczym Biurze Turystycznym „Turysta” na stanowisku dyrektora biura turystyki krajowej. Po wprowadzeniu stanu wojennego został zwolniony z pracy. 31 grudnia 1981 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę.

Zdzisław Rachtan “Halny” (Źr. wikipedia.pl)

Jesienią 1956 r. był jednym z pomysłodawców i inicjatorów ufundowania kapliczki Matki Boskiej Bolesnej na Wykusie. W 1957 r. należał do założycieli ogólnopolskiego kombatanckiego Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”– „Nurt” (niezależnego od ZBoWiD). Od samego początku aż do 1989 r. był jednym z najważniejszych członków Rady Starszych (zarządu) Środowiska, a następnie Przewodniczącym związku. Był organizatorem słynnych w całym kraju „koncentracji” – czerwcowych spotkań w Górach Świętokrzyskich na Wykusie i w Wąchocku, skupiających weteranów AK, a od końca lat siedemdziesiątych również przedstawicieli opozycji demokratycznej: ROPCiO, KOR, KSS-KOR, „Solidarności”, „Solidarności Walczącej”, KPN, NZS, a także Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej. Na przełomie 1989/1990 powołano Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, którego Rachtan był jednym z założycieli. W 1990 r. został wybrany Wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego ŚZŻAK. Swoją funkcję pełnił przez 2 kadencje. W czerwcu 1995 r. wybrany został Przewodniczącym Zarządu Środowiska „Ponury”–„Nurt”. W 2007 r., ze względu na wiek i stan zdrowia, zrezygnował z funkcji. Został wybrany dożywotnio Honorowym Prezesem Środowiska Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”–„Nurt”.

Zmarł 26 stycznia 2014 r. i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Podporucznik Zdzisław Rachtan odznaczony był m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (za walkę 29/30 sierpnia 1944 pod Lipnem i Chotowem), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1995), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2014 pośmiertnie),Krzyżem Walecznych (1945), Krzyżem Armii Krajowej (1961), Medalem Wojska (4-krotnie), Odznaką Środowiska „Ponury”–„Nurt” i Odznaką 2 pułku piechoty Legionów AK.

Artur Szlufik

Źródło: Marek Jedynak, Niezależni kombatanci w PRL. Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury” – „Nurt” (1957-1989), Kielce-Kraków 2014.

http://ponury-nurt.blogspot.com/2018/01/ppor-czw-zdzisaw-stefan-rachtan-halny.html