Ks. Stefan Szwajnoch (1886-1945)
Urodził się 31 sierpnia 1886 roku w Bielszowicach k. Rudy Śląskiej w rodzinie górniczej. Był synem Franciszka i Barbary z domu Gonsior.
Ukończył szkołę ludową oraz gimnazjum w Bytomiu. W 1908 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Podczas studiów współpracował z konspiracyjnym Związkiem Młodzieży Polskiej „Zet”, będącym częścią Ligii Narodowej. Był także przewodniczącym tajnej Grupy Narodowej „Swoi”.
22 czerwca 1912 r. przyjął we Wrocławiu święcenia kapłańskie z rąk bpa Karla Augustina. Początkowo pełnił posługę w parafii w Chróścicach k. Opola, a od października 1912 r. w parafii pw. św. Jadwigi w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Niespełna cztery lata później za propolskie nastawienie został przeniesiony do parafii św. Michała w dzielnicy Berlina Kreuzberg. Od 1917 r. był wikariuszem parafii w Kluczborku.
Podczas powstań śląskich oraz plebiscytu wspierał polską społeczność pełniąc funkcję wikariusza parafii św. Anny w Zabrzu. Zorganizował tam Towarzystwo Oświaty im. św. Jacka, Towarzystwo Czytelni Ludowych oraz biblioteki Towarzystwa w całym powiecie. W czerwcu 1922 r. po napadzie bojówek niemieckich na probostwo opuścił parafię w Zabrzu. Przez kolejne trzy lata organizował polskie szkoły w Królewskiej Hucie oraz pełnił funkcje wizytatora szkół ludowych i średnich w Wydziale Oświecenia Publicznego w Katowicach. Przez krótki okres był także dyrektorem Państwowego Męskiego Gimnazjum Klasycznego im. Odrowążów w Królewskiej Hucie.
W 1925 r. został proboszczem parafii pw. św. Marii Magdaleny w Chorzowie Starym. Był inicjatorem powstania wielu parafialnych organizacji katolickich, m.in. „Caritasu”, Akcji Katolickiej, Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary, Krucjaty Eucharystycznej. Wspierał działalność licznych polskich i niemieckich organizacji, m.in. tercjarzy (tzw. trzeciego zakonu św. Franciszka), Żywego Różańca, Sodalicji Młodzieńców, Kongregacji Mariańskiej Panien.
Ks. Szwajnoch był znanym działaczem społecznym i narodowym. Pełnił wiele funkcji : od listopada 1923 r. członek Zarządu Ligi Katolickiej, prezes Towarzystwa Czytelni Ludowych w Chorzowie, członek Zarządu Głównego oraz wiceprezes Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, wiceprezes Śląskiego Związku Akademickiego, członek prosynodalnej diecezjalnej Komisji ds. Religijnego Wychowania Młodzieży, członek Śląskiej Rady Związku Stowarzyszeń Młodzieży Polskiej, od marca 1931 r. członek Diecezjalnej Rady Administracyjnej. W latach 1930–1936 był redaktorem „Chorzowskich Wiadomości Parafialnych”. Od kwietnia 1937 r. był asystentem kościelnym Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej, a od czerwca tego roku referentem Kurii Diecezjalnej w Katowicach. W maju 1937 r. został mianowany kanonikiem Kapituły Katedralnej w Katowicach. Od października 1938 r. pełnił funkcję prezesa Rady Misyjnej Diecezji Katowickiej. 10 lutego 1939 r. został odznaczony za działalność na polu pracy społecznej Złotym Krzyżem Zasługi.
Nazwisko księdza znalazło się na niemieckiej liście „Sonderfahndungsbuch Polen” („Specjalna księga Polaków ściganych listem gończym”). Po wybuchu II wojny światowej w związku z Intelligenzaktion Schlesien został aresztowany przez gestapo 2 listopada 1939 r. i osadzony w więzieniu w Katowicach. Po trzech miesiącach zwolniono go i w lutym 1940 r. przesiedlono do Generalnego Gubernatorstwa. Przebywał początkowo w Krakowie.
W sierpniu 1940 r. został tłumaczem kurii diecezjalnej w Kielcach oraz kapelanem osobistym biskupa Czesława Kaczmarka. Ponownie został aresztowany w 1942 r. z powodu rzekomo znalezionej w czasie rewizji mapy, na której miał wyznaczyć granice przyszłej Polski daleko wysunięte na zachód. Od 24 marca 1942 r. przebywał w więzieniu kieleckim na ulicy Zamkowej.
Z Kielc został wysłany transportem z 1 września 1942 r. do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Miał numer więźniarski 62541. W obozie pracował najpierw jako pielęgniarz w szpitalu obozowym, a następnie w komandzie Bauhof. Prowadził też zakazaną przez Niemców działalność duszpasterską. W 1944 r. został przewieziony do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, a na końcu w tzw. „marszu śmierci” do obozu KL Bergen–Belsen, gdzie zmarł 24 marca 1945 roku.
Źródło:
Księga Pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Radomia i innych miejscowości Kielecczyzny 1940-1944, T. II, pod red. F. Pipera i I. Strzeleckiej, Oświęcim 2006.
http://www.swzygmunt.knc.pl/MARTYROLOGIUM/POLISHRELIGIOUS/vPOLISH/HTMs/POLISHRELIGIOUSmartyr2721.htm
Fotografia ze zbiorów Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Ks. Stefan Szwajnoch upamiętniony jest na Murze Pamięci OMPiO.