Rozpoznaj króla

448 lat temu odbyła się w Polsce pierwsza wolna elekcja czyli wybór króla przez szlachtę. Elekcja taka była ewenementem w skali światowej gdyż w tamtych czasach demokratyczne wybory władcy były czymś zupełnie nie do pomyślenia. Pierwszym królem elekcyjnym został syn króla Francji. Poniżej przedstawiamy polskich władców elekcyjnych:

 

Henryk Walezy

Pierwszy polski władca elekcyjny – wybrany na króla przez przedstawicieli wszystkich ziem Rzeczpospolitej 5 kwietnia 1573 roku. W styczniu 1574 roku Henryk dotarł do Polski, a 21 lutego odbyła się jego koronacja na króla Polski, zgodnie z tradycją w katedrze wawelskiej. Nowo wybrany władca musiał zaprzysiąc gwarancje wolności dla obywateli, zwane od jego imienia Artykułami Henrykowskimi. Artykuły te zatwierdzali wszyscy kolejni królowie elekcyjni. Dawały one największe swobody obywatelskie spośród wszystkich królestw w Europie. W czerwcu 1574 roku zmarł król Francji Karol IX, więc Henryk zdecydował się potajemnie opuścić Polskę i wyruszyć do Paryża. W Polsce podjęto decyzję o detronizacji Henryka Walezego, choć król utrzymał formalnie swój tytuł aż do śmierci.

Stefan Batory

W 1571 roku został księciem Siedmiogrodu, a w 1576 roku zasiadł na tronie polskim. Aby objąć władzę w Polsce zgodził się także poślubić starszą od niego Annę Jagiellonkę. w 1578 roku powołał do życia piechotę wybraniecką złożoną z chłopów z dóbr królewskich. Nową armię finansował z własnych środków. Razem ze swoim wojskiem przeprowadził trzy zwycięskie kampanie wojenne przeciwko carowi Rosji – Iwanowi Groźnemu, kolejno w 1579, 1580 i 1581 roku, podczas których udało się zdobyć Płock, Wielkie Łuki i Psków. Wojnę z Rosją zakończył rozejm podpisany w Jamie Zapolskim. Dzięki tym zwycięstwom Rzeczpospolita umocniła swoją władzę w Inflantach i poszerzyła granice Litwy.

 

Zygmunt III Waza

Syn króla szwedzkiego Jana III Wazy i królewny polskiej Katarzyny Jagiellonki. 19 VIII 1587 wybrany na tron Polski. Po śmierci Jana III Zygmunt pojechał do Szwecji i przejął tron w czerwcu 1593 roku. Po koronacji Zygmunta na króla Szwecji oba kraje połączyły się unią personalną, ale trwała ona zaledwie kilka lat. Zygmunt Waza poparł wyprawę Dymitra Samozwańca I na Moskwę (1605); toczącą się tam wojnę domową postanowił wykorzystać dla próby zbrojnego podporządkowania Rosji; 1609–11 wojska polsko-litewskie oblegały Smoleńsk; hetman S. Żółkiewski rozbił 1610 pod Kłuszynem głównie armię rosyjską i opanował Moskwę. Za jego panowanie Rzeczpospolita odzyskała utracone w XVI wieku województwo Smoleńskie. W 1621 wyprawa turecka pod Chocim zakończyła się sukcesem strony polskiej i podpisaniem pokoju polsko-tureckiego (1621), który ustalał granicę na Dniestrze.

 

Władysław IV Waza

Gdy w 1632 roku zmarł Zygmunt III, Władysław był jedynym kandydatem do objęcia tronu, a swoje poparcie dał mu zarówno papież, jak i cesarz. Elekcja ta była najspokojniejszą w całej historii Rzeczypospolitej i w zasadzie sprowadzała się do formalnego uznania Władysława IV za króla Polski. Władysław zawarł w 1635 roku w Sztumskiej Wsi rozejm ze Szwecją, co zapoczątkowało dwudziestoletni pokój na północnej granicy kraju. Władysław, tak jak i jego ojciec, przez cały czas swojego panowania starał się utrzymywać dobre kontakty z rodziną Habsburgów, miał też nadzieję na cesarską pomoc w odzyskaniu szwedzkiego tronu. Aby cele te udało się zrealizować, Władysław ożenił się w 1637 roku z arcyksiężniczką Cecylią Renatą.

 

Jan II Kazimierz

Został wybrany królem podczas elekcji w 1648 roku, a jego koronacja miała miejsce 17 stycznia 1649 roku. Nowy król Polski od samego początku musiał się zmierzyć z bardzo trudnym problemem – na Ukrainie wybuchło powstanie kozackie, dowodzone przez Chmielnickiego. W 1654 roku  Rzeczpospolitą zaatakowała Moskwa. Niedługo potem, w 1655 roku, zaczął się potop szwedzki. Król zawarł 1657 z elektorem brandenburskim traktaty welawsko-bydgoskie, zrzekając się zwierzchnictwa nad lennem w Prusach Książęcych; w 1660 r. podpisał ze Szwecją pokój w Oliwie, a 1667 z Rosją rozejm w Andruszowie, tracąc znaczne obszary na wschodzie. Bezskutecznie dążył (inspirowany przez królową) do wzmocnienia władzy król., co doprowadziło do wybuchu 1665 rokoszu Lubomirskiego. Wobec niemożliwości przeprowadzenia reform, 1668 r. abdykował i opuścił kraj (1669); ostatnie lata spędził we Francji, gdzie zmarł.

 

Michał Korbut Wiśniowiecki

Ojcem Michała był Jarema Wiśniowiecki, słynny pogromca zbuntowanych Kozaków, a matką była córką wielkiego kanclerza Jana Zamoyskiego. Elekcja miała miejsce 19 czerwca 1669 roku. Jednak Michał Korybut Wiśniowiecki nie odziedziczył praktycznie żadnych zalet po swoich wielkich przodkach. Nie wyróżniał się ani walecznością, ani talentem politycznym, a realną władzę sprawował w rzeczywistości podkanclerzy koronny Andrzej Olszowski. Mimo to był najbardziej uwielbianym ze wszystkich królów elekcyjnych, gdyż nic od nikogo nie wymagał i był życzliwy dla wszystkich. Michał Wiśniowiecki nie panował zbyt długo, a jego rządy naznaczył upokarzający traktat buczacki z Turcją, zawarty w 1672 roku. Za jego rządów dochodziło też do zwalczania się dwóch frakcji, pro- i antyfrancuskiej, które zawiązały w tym celu dwie konfederacje” gołąbską i szczebrzeszyńską. 10 listopada 1673 roku, dzień przed wielką bitwą pod Chocimiem, która zakończyła się zwycięstwem Sobieskiego, Michał Korybut zmarł. Króla pochowano w katedrze na Wawelu.

 

Jan III Sobieski

Królem Polski został w 1674 roku. Po objęciu tronu Polski, całkowicie zmienił politykę państwa. Zawarł przymierze z Francją (Jaworowo, 1675 rok), chcąc w ten sposób zyskać sojusznika w walce z Brandenburgią i Austrią o Prusy Wschodnie i Śląsk. Plany króla pokrzyżowały nieco walki z Turkami , które zakończono bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie. Plany Sobieskiego nie spodobały się polskiej magnaterii, która utrzymywała bliskie stosunki z Brandenburgią i Austrią, swoje niezadowolenie wyrażała też Stolica Apostolska. Ulegając naciskom tych stron, Sobieski zawarł przymierze polsko-austriackie, dzięki czemu udało się wspólnie pokonać Turków w 1683 roku pod Wiedniem. W 1686 roku Sobieski podpisał z Rosją pokój wieczysty. Sobieskiego uważa się za jednego z najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, potrafił on bowiem wykorzystać na polu walki wszystkie rodzaje wojsk. Król był też mecenasem kultury i sztuki. Panowanie Sobieskiego uważa się za najświetniejszy okres rozwoju kultury sarmackiej.

 

August II Mocny

Władca z dynastii Wettinów. Królem polskim był najpierw w latach 1697-1706, a potem znowu od roku 1709. Chciał na stałe związać Polskę z Saksonią, zamierzał także wprowadzić absolutne i dziedziczne rządy oraz duże reformy gospodarcze i militarne. Jednak napotkał bardzo silny opór ze strony polskiej szlachty, która nie chciała utraty praw obywatelskich. Aby utrzymać władzę w Polsce, August trzymał przy sobie wojska saskie, w 1700 roku wprowadził je również na Litwę, wykorzystując spór między rodami Sapiehów i Radziwiłłów. W tym samym roku zaczął wojnę ze Szwecją próbując zająć Inflanty. Wojna sasko-szwedzka wciągnęła w spór neutralną do tej pory Polskę, co zaowocowało długą i wyniszczającą wojną północną, trwającą od 1700 do 1721 roku. Wojska szwedzkie zajęły Polskę, a polska szlachta i część magnaterii ogłosiła w lutym 1704 roku detronizację króla. August Mocny wrócił na polski tron w 1709 roku, po bitwie połtawskiej, dzięki poparciu konfederacji sandomierskiej i cara Piotra I. Za rządów Augusta Mocnego Polska przeżyła okres upadku kulturalnego i gospodarczego.

 

Stanisław Leszczyński

3 października 1704 roku Stanisław Leszczyński został koronowany na króla Polski. Nie został on jednak wybrany w elekcji – nazwisko nowego króla ogłosił władca Szwecji Karol XII. Narzucenie wyboru króla nie zostało w Polsce dobrze przyjęte, więc Stanisława spotkało dość chłodne przyjęcie. Jednak z czasem Leszczyński zdobywał sobie coraz więcej zwolenników popierających jego rządy. Gdy w wojnie północnej Rosja pokonała Szwecję, Leszczyński musiał się pożegnać z tronem Polski, bo władzę odzyskał ponownie August II. Leszczyński wyjechał z Polski i zamieszkał w Szwecji. Po śmierci Augusta II w 1733 roku nadarzyła się okazja na ponowne objęcie tronu przez Leszczyńskiego. Stanisław miał poparcie Francji, dzięki temu że córka Leszczyńskiego, Maria, w 1725 roku została żoną francuskiego króla Ludwika XV. Za Leszczyńskim głosowała prawie cała szlachta, ale król nie utrzymał swojej władzy zbyt długo. Do Polski wkroczyły rosyjskie oddziały i osadziły na tronie Augusta II Wettyna. Leszczyński został zmuszony do ucieczki z kraju i tym razem przeniósł się do Francji. Został dożywotnim władcą bogatego księstwa Lotaryngii. Okazał się dobrym gospodarzem swego nowego władztwa, zyskując u miejscowej ludności przydomek króla-dobrodzieja.

 

August III Sas

Gdy w 1733 roku zmarł August II, szlachta polska wybrała na nowego króla Stanisława Leszczyńskiego. Rosnąca w siłę Rosja wysłała wówczas do Polski swoje wojska i dzięki ich wsparciu część szlachty ogłosiła nowym władcą Augusta. Polskiego króla sprawy państwa interesowały coraz mniej i w zasadzie rządy w jego imieniu sprawowało kilku zaufanych ministrów. To właśnie wtedy ziemie polskie zaczęły się gospodarczo odradzać, a szkolnictwo jezuickie i pijarskie stało na tak wysokim poziomie, że mogło się równać z najlepszymi ośrodkami nauczania w Europie Zachodniej. August w dużym stopniu przyczynił się także do rozwoju polskiego Oświecenia, zainicjował także w 1748 roku budowę pierwszego w Polsce budynku teatralnego oraz przebudowę Zamku Królewskiego w Warszawie.

 

Stanisław August Poniatowski

Ostatni król Polski. Popierany przez Familię i carycę Katarzynę, Stanisław Poniatowski został wybrany królem Polski we wrześniu 1764 roku. Przez niemal cały okres swoich rządów, jak również wiele lat po śmierci, Poniatowskiego postrzegano jako zwolennika Rosji. W praktyce jednak podejmował cała serię inicjatyw mających wzmocnić słabe państwo i uniezależnić się od upokarzającego protektoratu rosyjskiego. Wewnętrzna opozycja mocno sprzeciwiała się jakimkolwiek reformom proponowanym przez Stanisława Augusta.  Król osiągnął bardzo wiele na polu kultury. Poniatowski objął mecenatem wielu naukowców, pisarzy i artystów, przyczynił się do powołania Komisji Edukacji Narodowej, finansował także powstanie wielu ważnych budowli. Największym osiągnięciem króla było uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791 roku. Pierwszej w Europie, dla obrony której zawarł sojusz z Prusami. Niestety z powodu niewywiązania się z sojuszu Prusaków, Rosja unicestwiła Konstytucję. Wkrótce doszło do II i III rozbioru Polski a Stanisław August abdykował 25 listopada 1795 roku. Polska musiała czekać na demokratycznie wybierane władze aż do odzyskania Niepodległości w 1918 r.

 

Zapraszamy teraz do zabawy:

Źródło: https://www.polskatradycja.pl/historia-polski/krolowie-elekcyjni.html