32 lata temu zmarł Zygmunt Kiepas ps. „Krzyk”, „Róg” – przedwojenny nauczyciel i harcerz, żołnierz kampanii wrześniowej, członek SZP-ZWZ-AK, dowódca oddziału partyzanckiego, zastępca dowódcy oddziału Antoniego Hedy „Szarego”, zastępca dowódcy II batalionu 3pp Leg. AK, uczestnik wielu bitew i akcji partyzanckich na Kielecczyźnie, więziony przez Gestapo w Starachowicach, przez NKWD w obozie w Rembertowie, przez UB w Radomiu, Starachowicach i Kielcach.
Zygmunt Kiepas ps. „Krzyk”, „Róg” (1917-1989)
Urodził się 2 kwietnia 1917 roku w Iłży. Był synem Stanisława i Marianny z Gilewskich. Pochodził z dość licznej rodziny chłopskiej. W 1930 r. ukończył siedmioklasową Publiczną Szkołę Powszechną w Iłży. Następnie podjął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Radomiu. Należał do ZHP. W 1934 r. stanął na czele zastępu „Słoni” IV drużyny im. M. Langiewicza w Radomiu.
W 1937 r. rozpoczął obowiązkową służbę wojskową. Będąc w wojsku ukończył kurs podchorążych rezerwy przy 19 Pułku Piechoty 5 Dywizji we Lwowie. Po kursie pełnił służbę w 40 Pułku Piechoty Dzieci Lwowskich.
Po odbytej służbie wojskowej powrócił do rodzinnego miasta. Tuż przed wybuchem wojny zaczął pracować jako nauczyciel w szkole w Iłży. Zdobyte w wojsku doświadczenie wykorzystywał w pracy z harcerzami.
Po wybuchu wojny został zmobilizowany. Awansowany do stopnia podporucznika trafił do 40 Pułku Piechoty im. Dzieci Lwowskich 5 Dywizji Piechoty. Od 8 do 28 września 1939 r. jako zastępca dowódcy plutonu piechoty walczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy poszedł do niewoli. Trafił do przejściowego obozu jenieckiego w Żyrardowie, a następnie do obozu w Częstochowie. 25 października 1939 r. wraz z grupą towarzyszy udało mu się uciec.
Po powrocie do Iłży rozpoczął działalność w konspiracji. 3 listopada 1939 r. został zaprzysiężony w Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). Objął funkcję dowódcy na placówce Iłża i przyjął pseudonim „Róg”. W kwietniu 1940 r. nastąpiła wsypa i Gestapo rozpoczęło aresztowania członków Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). „Róg” uniknął złapania, ale był poszukiwany przez Niemców. Ukrywał się w pobliskich wsiach i dalej pracował w konspiracji. W połowie 1942 r. przyjął nowy pseudonim „Krzyk”. Został dowódcą kompanii Armii Krajowej w iłżeckim podobwodzie „Dolina”, podlegał bezpośrednio Antoniemu Hedzie „Szaremu”.
Latem 1943 roku, po nieudanej akcji zajęcia Iłży przez oddziały partyzanckie Jana Piwnika „Ponurego”, „Krzyk” został schwytany w trakcie obławy niemieckiej. Przewieziono go na posterunek Żandarmerii Granatowej w Iłży. Stąd trafił do więzienia w Starachowicach, gdzie przeszedł ciężkie śledztwo. W trakcie przesłuchań na Gestapo był katowany i torturowany.9 sierpnia 1943 r. oddział A. Hedy „Szarego” rozbił więzienie w Starachowicach i uwolnił ok. 60 więźniów. Odbicie nastąpiło w samą porę, ponieważ następnego dnia „Krzyk” miał zostać rozstrzelany. Był w grupie, która nie miała gdzie się schronić i udała się z partyzantami do lasu.
Po krótkim okresie rekonwalescencji „Krzyk” powrócił do zdrowia. Stanął na czele grupy partyzanckiej sformowanej z uwolnionych ze starachowickiego więzienia osób oraz „spalonych” z okolicznej konspiracji. Oddział „Krzyka” stał się zalążkiem słynnego oddziału „Szarego”, który dowództwo nad nim przejął oficjalnie jesienią 1943 r. Sam Kiepas formalnie został jego zastępcą.
Brał udział w wielu akcjach partyzanckich m.in. w akcji na majątek ziemski w Pakosławiu (15 IX 1943 r.) oraz na kasę w Zakładach im. Hermana Goeringa w Starachowicach (15 i 30 X 1943 r.), potyczce z żandarmerią w Edwardowie k. Bąkowej (26 II 1944 r.), rozbrojeniu Forstschutzu w Marculach (25 IV 1944 r.) , rozbiciu więzienia w Końskich (5 VI 1944 r.) , opanowaniu stacji kolejowej w Suchedniowie (24 VI 1944 r.) , akcji zdobywania amunicji w Wólce Plebańskiej (19 VII 1944 r.)
Dramatyczny przebieg dla ppor. „Krzyka” miała potyczka z Niemcami w przysiółku Edwardów. W trakcie walki został ciężko ranny w głowę. Z tego powodu lekarz musiał mu usunąć oko. Po rekonwalescencji wrócił do oddziału partyzanckiego, ale od tego czasu nosił czarną opaskę.
Po rozpoczęciu akcji „Burza” w Okręgu Radomsko-Kieleckim oddział „Szarego” wszedł w skład 2 Dywizji Legionów AK pod dow. pułk. Antoniego Żółkiewskiego „Lina” i stał się 2 Batalionem 3 Pułku Piechoty Armii Krajowej. „Krzyk” pełnił rolę zastępcy dowódcy w drugim baonie. Przed samą akcją „Burza” Kiepas dostał awans na porucznika. Wszystkie walki II batalionu 3 pp Leg. prowadzone były na Kielecczyźnie. Do najważniejszych bitew w 1944 r., w których udział brał „Krzyk” należą: Radoszyce (3.09.), Grodzisko (4.09.), Trawniki (13.09.),Rykoszyn (16.09.), Szewce (17.09.), Zakrzów (27.09.).
Na początku października 1944 r. po zmianach struktur partyzanckich „Szary” został dowódcą 3 pp Leg. , a „Krzyk” jego zastępcą, obaj w stopniu kapitana. Pod koniec 1944 r. odszedł na zimowy urlop, na którym prawdopodobnie pozostał do wkroczenia Armii Czerwonej. Jednak przez cały czas za pośrednictwem łączników utrzymywał kontakt z pułkiem. Po rozwiązaniu AK „Krzyk” przewidywany był przez swoich przełożonych do działania w nowej organizacji „NIE” (Niepodległość).
Po „wyzwoleniu” Iłży podjął pracę przy parcelacji majątków. Wkrótce zaczął poszukiwać go Urząd Bezpieczeństwa i Milicja. Podczas zatrzymania został postrzelony przez funkcjonariuszy UB. Podobnie jak rok wcześniej pocisk trafił w głowę, tym razem raniąc ucho. Po aresztowaniu był torturowany w czasie przesłuchań. W lutym 1945 r. trafił do Obozu NKWD nr 10 w Rembertowie. Na parę dni przed planowanym transportem kolejowym do ZSRR, w nocy z 20 na 21 maja 1945 r. doszło do rozbicia obozu przez odział AK dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego ps. „Wichura”. Uwolniono ok. 500 osób w tym Zygmunta Kiepasa.
Po odbiciu „Krzyk”, przez jakiś czas, ukrywał się w puszczy kozienickiej i w lasach w rejonie Przysuchy. Przedostał się do Krakowa, gdzie wówczas przebywała jego narzeczona Jadwiga Wawro. W Krakowie w kościele Św. Szczepana Jadwiga i Zygmunt wzięli ślub, na którym obecni byli prawdopodobnie wyłącznie świadkowie i Anna Wawro, siostra jego żony. Kilka lat później po śmierci swojej siostry i aresztowaniu szwagra wychowywała ich dzieci, a w końcu po latach została drugą żoną Zygmunta Kiepasa.
Małżonkowie Jadwiga i Zygmunt przyjęli konspiracyjne nazwisko Wróbel, ponieważ „Krzyk” posiadał komplet dokumentów z lat okupacji na nazwisko Józef Wróbel. Wciąż ukrywając się postanowili z Krakowa wyjechać na tzw. „ziemie odzyskane”. W lipcu 1945 roku zamieszkali na przedmieściu Gdańska. Tutaj „Krzyk” stał się zwykłym obywatelem. Postanowił wykorzystać swoje przedwojenne wykształcenie i wspólnie z trzema nauczycielami założył i prowadził szkolę podstawą. 28 lutego 1953 r. umarła mu żona Jadwiga.
W marcu 1953 r. został aresztowany przez UB za działalność w AK. Wciąż był przerzucany do różnych więzień i aresztów. Siedział w Radomiu, Starachowicach i Kielcach. W pokazowym procesie sądowym w Starachowicach dnia 27 lipca 1954 r. został skazany na 3 lata więzienia. Pozbawiono go także praw obywatelskich i stopnia wojskowego oraz odebrano zdobyte odznaczenia. W karę wliczony był okres aresztu sprzed procesu. Ze względu na stan zdrowia odbywanie kary zawieszono warunkowo.
Po odzyskaniu wolności i ujawnieniu „Krzyk” powrócił do nazwiska Kiepas. Podjął pracę w ZMB – Bazie Sprzętu w Gdańsku. W 1957 r. mógł powrócić do pracy w szkole, w której uczył, aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku.
Zmarł 29 stycznia 1989 roku w Gdańsku. Został pochowany 1 lutego po Mszy św. w Kościele Świętego Wojciecha w Gdańsku na pobliskim cmentarzu.
Kapitan Zygmunt Kiepas był odznaczony: Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy za okres 1939-45 r. , Krzyżem Walecznych w 1939 r. , Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939 r.”, Medalem „Zwycięstwa i wolności 1945 r.”, Złotym Krzyżem Zasługi, Honorową Odznaką Żołnierza AK „Korpusu Jodła”, Odznaką Żołnierza AK Okręgu Radomsko- Kieleckiego, Krzyżem Armii Krajowej.
Źródło: Tomasz Pietrzykowski, 100-lecie urodzin Zygmunta Kiepasa „Krzyka”
Źródło zdjęć: http://www.ilzahistoria.pl/2017/04/02/