Rocznica śmierci „Krzyka”

32 lata temu zmarł Zygmunt Kiepas ps. „Krzyk”, „Róg” – przedwojenny nauczyciel i harcerz, żołnierz kampanii wrześniowej, członek SZP-ZWZ-AK, dowódca oddziału partyzanckiego, zastępca dowódcy oddziału Antoniego Hedy „Szarego”, zastępca dowódcy II batalionu 3pp Leg. AK, uczestnik wielu bitew i akcji partyzanckich na Kielecczyźnie, więziony przez Gestapo w Starachowicach, przez NKWD w obozie w Rembertowie, przez UB w Radomiu, Starachowicach i Kielcach.

Zygmunt Kiepas ps. „Krzyk”, „Róg” (1917-1989)

 Urodził się 2 kwietnia 1917 roku w Iłży. Był synem Stanisława i Marianny z Gilewskich. Pochodził z dość licznej rodziny chłopskiej. W 1930 r. ukończył siedmioklasową Publiczną Szkołę Powszechną w Iłży.  Następnie podjął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Radomiu. Należał do ZHP. W 1934 r. stanął na czele zastępu „Słoni” IV drużyny im. M. Langiewicza w Radomiu.

W 1937 r. rozpoczął obowiązkową służbę wojskową. Będąc w wojsku ukończył kurs podchorążych rezerwy przy 19 Pułku Piechoty 5 Dywizji we Lwowie. Po kursie pełnił służbę w 40 Pułku Piechoty Dzieci Lwowskich.

Po odbytej służbie wojskowej powrócił do rodzinnego miasta. Tuż przed wybuchem wojny zaczął pracować jako nauczyciel w szkole w Iłży. Zdobyte w wojsku doświadczenie wykorzystywał w pracy z harcerzami.

Po wybuchu wojny został zmobilizowany. Awansowany do stopnia podporucznika trafił do 40 Pułku Piechoty im. Dzieci Lwowskich 5 Dywizji Piechoty. Od 8 do 28 września 1939 r. jako zastępca dowódcy plutonu piechoty walczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy poszedł do niewoli. Trafił do przejściowego obozu jenieckiego w Żyrardowie, a następnie do obozu w Częstochowie. 25 października 1939 r. wraz z grupą towarzyszy udało mu się uciec.

Zygmunt Kiepas w pierwszych latach okupacji.

Po powrocie do Iłży rozpoczął działalność w konspiracji. 3 listopada 1939 r. został zaprzysiężony w Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). Objął funkcję dowódcy na placówce Iłża i przyjął pseudonim „Róg”. W kwietniu 1940 r. nastąpiła wsypa i Gestapo rozpoczęło aresztowania członków Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). „Róg” uniknął złapania, ale był poszukiwany przez Niemców. Ukrywał się w pobliskich wsiach i dalej pracował w konspiracji. W połowie 1942 r. przyjął nowy pseudonim „Krzyk”. Został dowódcą kompanii Armii Krajowej w iłżeckim podobwodzie „Dolina”, podlegał bezpośrednio Antoniemu Hedzie „Szaremu”.

Latem 1943 roku, po nieudanej akcji zajęcia Iłży przez oddziały partyzanckie Jana Piwnika „Ponurego”, „Krzyk” został schwytany w trakcie obławy niemieckiej. Przewieziono go na posterunek Żandarmerii Granatowej w Iłży. Stąd trafił do więzienia w Starachowicach, gdzie przeszedł ciężkie śledztwo. W trakcie przesłuchań na Gestapo był katowany i torturowany.9 sierpnia 1943 r. oddział A. Hedy „Szarego” rozbił więzienie w Starachowicach i uwolnił ok. 60 więźniów. Odbicie nastąpiło w samą porę, ponieważ następnego dnia „Krzyk” miał zostać rozstrzelany. Był w grupie, która nie miała gdzie się schronić i udała się z partyzantami do lasu.

Po krótkim okresie rekonwalescencji „Krzyk” powrócił do zdrowia. Stanął na czele grupy partyzanckiej sformowanej z uwolnionych ze starachowickiego więzienia osób oraz „spalonych” z okolicznej konspiracji. Oddział „Krzyka” stał się zalążkiem słynnego oddziału „Szarego”, który dowództwo nad nim przejął oficjalnie jesienią 1943 r. Sam Kiepas formalnie został jego zastępcą.

Antoni Heda „Szary” ze swoim zastępcą „Krzykiem”.

Brał udział w wielu akcjach partyzanckich m.in. w akcji na majątek ziemski w Pakosławiu (15 IX 1943 r.) oraz na kasę w Zakładach im. Hermana Goeringa w Starachowicach (15 i 30 X 1943 r.), potyczce z żandarmerią w Edwardowie k. Bąkowej (26 II 1944 r.), rozbrojeniu Forstschutzu w Marculach (25 IV 1944 r.) , rozbiciu więzienia w Końskich (5 VI 1944 r.) , opanowaniu stacji kolejowej w Suchedniowie (24 VI 1944 r.) , akcji zdobywania amunicji w Wólce Plebańskiej (19 VII 1944 r.)

Dramatyczny przebieg dla ppor. „Krzyka” miała potyczka z Niemcami w przysiółku Edwardów. W trakcie walki został ciężko ranny w głowę. Z tego powodu lekarz musiał mu usunąć oko. Po rekonwalescencji wrócił do oddziału partyzanckiego, ale od tego czasu nosił czarną opaskę.

„Krzyk” z opaską po potyczce w Edwardowie.

Po rozpoczęciu akcji „Burza” w Okręgu Radomsko-Kieleckim oddział „Szarego” wszedł w skład 2 Dywizji Legionów AK pod dow. pułk. Antoniego Żółkiewskiego „Lina” i stał się 2 Batalionem 3 Pułku Piechoty Armii Krajowej. „Krzyk” pełnił rolę zastępcy dowódcy w drugim baonie. Przed samą akcją „Burza” Kiepas dostał awans na porucznika. Wszystkie walki II batalionu 3 pp Leg. prowadzone były na Kielecczyźnie. Do najważniejszych bitew w 1944 r., w których udział brał „Krzyk” należą: Radoszyce (3.09.), Grodzisko (4.09.), Trawniki (13.09.),Rykoszyn (16.09.),  Szewce (17.09.), Zakrzów (27.09.).

Na początku października 1944 r. po zmianach struktur partyzanckich „Szary” został dowódcą 3 pp Leg. , a „Krzyk” jego zastępcą, obaj w stopniu kapitana. Pod koniec 1944 r. odszedł na zimowy urlop, na którym prawdopodobnie pozostał do wkroczenia Armii Czerwonej. Jednak przez cały czas za pośrednictwem łączników utrzymywał kontakt z pułkiem. Po rozwiązaniu AK „Krzyk” przewidywany był przez swoich przełożonych do działania w nowej organizacji „NIE” (Niepodległość).

Po „wyzwoleniu” Iłży podjął pracę przy parcelacji majątków. Wkrótce zaczął poszukiwać go Urząd Bezpieczeństwa i Milicja. Podczas zatrzymania został postrzelony przez funkcjonariuszy UB. Podobnie jak rok wcześniej pocisk trafił w głowę, tym razem raniąc ucho. Po aresztowaniu był torturowany w czasie przesłuchań. W lutym 1945 r. trafił do Obozu NKWD nr 10 w Rembertowie. Na parę dni przed planowanym transportem kolejowym do ZSRR, w nocy z 20 na 21 maja 1945 r. doszło do rozbicia obozu przez odział AK dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego ps. „Wichura”. Uwolniono ok. 500 osób w tym Zygmunta Kiepasa.

Po odbiciu „Krzyk”, przez jakiś czas, ukrywał się w puszczy kozienickiej i w lasach w rejonie Przysuchy. Przedostał się do Krakowa, gdzie wówczas przebywała jego narzeczona Jadwiga Wawro. W Krakowie w kościele Św. Szczepana Jadwiga i Zygmunt wzięli ślub, na którym obecni byli prawdopodobnie wyłącznie świadkowie i Anna Wawro, siostra jego żony. Kilka lat później po śmierci swojej siostry i aresztowaniu szwagra wychowywała ich dzieci, a w końcu po latach została drugą żoną Zygmunta Kiepasa.

Zdjęcie ślubne – Jadwiga i Zygmunt oraz Anna Wawro, siostra Jadwigi.

Małżonkowie Jadwiga i Zygmunt przyjęli konspiracyjne nazwisko Wróbel, ponieważ „Krzyk” posiadał komplet dokumentów z lat okupacji na nazwisko Józef Wróbel. Wciąż ukrywając się postanowili z Krakowa wyjechać na tzw. „ziemie odzyskane”. W lipcu 1945 roku zamieszkali na przedmieściu Gdańska. Tutaj „Krzyk” stał się zwykłym obywatelem. Postanowił wykorzystać swoje przedwojenne wykształcenie i wspólnie z trzema nauczycielami założył i prowadził szkolę podstawą. 28 lutego 1953 r. umarła mu żona Jadwiga.

W marcu 1953 r. został aresztowany przez UB za działalność w AK. Wciąż był przerzucany do różnych więzień i aresztów.  Siedział w Radomiu, Starachowicach i Kielcach. W pokazowym procesie sądowym w Starachowicach dnia 27 lipca 1954 r. został skazany na 3 lata więzienia. Pozbawiono go także praw obywatelskich i stopnia wojskowego oraz odebrano zdobyte odznaczenia. W karę wliczony był okres aresztu sprzed procesu. Ze względu na stan zdrowia odbywanie kary zawieszono warunkowo.

„Krzyk” w PUBP w Starachowicach.

Po odzyskaniu wolności i ujawnieniu „Krzyk” powrócił do nazwiska Kiepas. Podjął pracę w ZMB – Bazie Sprzętu w Gdańsku. W 1957 r. mógł powrócić do pracy w szkole, w której uczył, aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku.

Zmarł 29 stycznia 1989 roku w Gdańsku. Został pochowany 1 lutego po Mszy św. w Kościele Świętego Wojciecha w Gdańsku na pobliskim cmentarzu.

Kapitan Zygmunt Kiepas był odznaczony: Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy za okres 1939-45 r. , Krzyżem Walecznych w 1939 r. , Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939 r.”, Medalem „Zwycięstwa i wolności 1945 r.”, Złotym Krzyżem Zasługi, Honorową Odznaką Żołnierza AK „Korpusu Jodła”, Odznaką Żołnierza AK Okręgu Radomsko- Kieleckiego, Krzyżem Armii Krajowej.

Źródło: Tomasz Pietrzykowski,  100-lecie urodzin Zygmunta Kiepasa „Krzyka”

Źródło zdjęć: http://www.ilzahistoria.pl/2017/04/02/