Dziś cały świat szuka leku na Covid-19, a przez wieki ludzkość niszczyły inne choroby. W leczenie wielu zaangażowani byli Polacy. Chcielibyśmy dziś przypomnieć kilka postaci związanych z historią medycyny, a w szczególności opracowywaniu szczepionek.
Wojciech Oczko i leczenie kiły
Wojciech Oczko (1537-1599), działający w XVI wieku. Był nadwornym lekarzem polskich królów: Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Uznanie przyniosło mu dzieło “Przymiot”, w którym opisał sposoby leczenia kiły. Odradzał leczenie kiły rtęcią, która wyrządzała pacjentom więcej szkód niż pożytku.
Oczko zalecał naturalne metody leczenia, pisał: “Jeśli choroba tylko na skórę się wydała, a w krostę albo świerzb niezbytnie jadowite się obróciła, cieplicami ją ratować możem, wszakżeż nie z tem zaufaniem, aby istność choroby tamtędy wyniść miała, gdyż tak głęboko zasiadła, że jej zwierzchne rzeczy (merkuryuszowi zawżdy excepcyą dawszy) trudno dosiąść mają, ale te przypadki, co wylazły na wierzch zagrzeją, rozpędzą, wysuszą.”
Jan Antoni Mikulicz-Radecki i maseczka mikuliczna
Jan Mikulicz-Radecki (1850-1905) latach 1869-1875 studiował medycynę w Wiedniu. Po ukończeniu studiów Mikulicz zdecydował się na specjalizację z chirurgii. W 1882 został profesorem w Krakowie, a w 1887 r. objął klinikę w Królewcu. Wrocławską katedrą Mikulicz zaczął kierować 1 października 1890 r. Najważniejszą zasługą lekarza było wprowadzenie zasad aseptyki w salach operacyjnych. Jako pierwszy zaczął używać bawełnianych masek osłaniających twarz podczas operacji, współcześnie nadal nazywa się je “maskami Mikulicza”. Do dziś stosowana jest także “maść Mikulicza” zawierająca azotan cynku, a używa się jej w przypadku przewlekłych, zakażonych ran i owrzodzeń. Mikulicz-Radecki skonstruował też pierwszy gastroskop. Powstanie tego wynalazku otworzyło drogę do wczesnej diagnostyki zmian w żołądku. Mikulicz, jako pierwszy na świecie, dokonał pomyślnego zszycia pękniętej ściany żołądka, zaprojektował także wiele narzędzi chirurgicznych, między innymi kleszczyki do tamowania krwawienia, przyrząd do plastyki nosa, czy stosowane do dziś kleszcze harpunowe w operacjach ginekologicznych.
Napoleon Cybulski i endokrynologia
Napoleon Cybulski (1854–1919) studiował medycynę w Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu. W 1885 przeprowadził się do Krakowa i podjął pracę jako kierownik Katedry Fizjologii, Histologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1887–1888 i 1895–1896 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego, 1904–1905 – rektora, a 1905–1909 – prorektora uczelni. Jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał szybkość linearnego przepływu krwi w tętnicy szyjnej i udowej. W 1895 r. lekarz odkrył hormony rdzenia nadnerczy: adrenalinę, noradrenalinę i dopaminę. Cybulski prowadził wspólnie z innym lekarzem, Adolfem Beckiem badania układu krążenia i elektrofizjologii mózgu. W 1890 r. otrzymali oni, jako jedni z pierwszych, zapis encefalograficzny kory mózgowej.
Rudolf Weigl i szczepionka na tyfus
Rudolf Weigl (1883 – 1957) w 1907 ukończył studia przyrodnicze na Uniwersytecie we Lwowie. W latach 1915–1918 pracował w szpitalu wojskowym w Przemyślu. W 1918 objął tam kierownictwo nowo powstałej Pracowni do Badań nad Tyfusem Plamistym. W 1920 powołano go na stanowisko profesora biologii ogólnej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W dwudziestoleciu międzywojennym kontynuował swoje badania nad riketsjami i szczepionką przeciwtyfusową. Wraz z grupą współpracowników stworzył w gmachu starego uniwersytetu przy ul. Mikołaja laboratorium badawcze, gdzie wytwarzano również niewielkie ilości szczepionki przeciwtyfusowej. Światowy rozgłos przyniosła Weiglowi akcja szczepień przeciw durowi plamistemu w katolickich misjach belgijskich w Chinach.
Podczas II wojny światowej Niemcy bali się tyfusu, przechodzili go gorzej niż Rosjanie, więc kusili Weigla, aby zgodził się pracować dla nich w Berlinie. Weigel odpowiedział im: “…możecie mi zrobić przysługę i mnie zabić, albo musicie mnie akceptować jako polskiego profesora.” Okupanci pozwolili więc polskiemu profesorowi na kontynuację jego doświadczeń. Profesor zatrudnił wówczas wielu Polaków, którzy karmili swoją krwią wszy wykorzystywane do badań nad tyfusem, dzięki czemu uratował ich od śmierci, min. prof. S. Banacha, Władysława Orlicza. Weigl nielegalnie dostarczał szczepionkę oddziałom AK, do getta we Lwowie i Warszawie, a nawet do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i na Majdanku. Po wojnie Rudolf Weigl był zwalczany przez komunistyczne władze, które udaremniały przyznanie mu nagrody Nobla, do której był zgłoszony przez Akademię Szwedzką.
Hilary Koprowski i szczepionka na polio
Hilary Koprowski (1916 – 2013) ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1939 roku przebywał poza Polską, od 1944 w USA. Był profesorem nadzwyczajnym na Thomas Jefferson University i członkiem Polskiej Akademii Nauk. Po raz pierwszy szczepionka Koprowskiego została podana 27 lutego 1950 roku, a pierwsze masowe szczepienie miało miejsce w roku 1958 roku w Kongo. Jesienią 1959 roku rozpoczęto masowe szczepienia w Polsce. Dzięki jego staraniom producent opracowanej przez niego szczepionki przekazał Polsce za darmo 9 mln dawek szczepionki, które drogą morską zostały przetransportowane do kraju. Efekt przeprowadzonej akcji szczepień był natychmiastowy, liczba zachorowań spadła z 6000 przypadków w 1958 r. do około 30 w 1963 r., a liczba zgonów z 111 do dwóch. Profesor opracował także bezpieczną szczepionkę przeciw wściekliźnie, dzięki wykorzystaniu metody hodowli wirusa wścieklizny w zarodkach kurzych.
Kazimierz Funk i Witaminy
Kazimierz Funk (1884-1967) W 1900 ukończył gimnazjum w Warszawie, po czym wyjechał do Szwajcarii. Studiował biologię w Genewie, następnie chemię w Bernie. W następnych latach pracował w Instytucie Pasteura w Paryżu, na Uniwersytecie Berlińskim i w Wielkiej Brytanii. W czasie I wojny światowej przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził badania nad wykorzystaniem witamin do celów leczniczych. W 1923 wrócił do Polski i kierował oddziałem biochemii w PZH w Warszawie. W 1928 wyjechał do Paryża, gdzie prowadził badania nad hormonami. W 1939, po wybuchu II wojny światowej, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał do końca życia. Odkrył i wyodrębnił z pierwszą witaminę B1. Funk jest autorem terminu „witamina” (łac. vita – życie, amina – związek chemiczny zawierający grupę aminową), który wprowadził w 1912 roku.
Zapraszamy teraz do małej krzyżówki związanej w wymienionymi wyżej postaciami i ich odkryciami: