Gustaw Herling-Grudziński 20 maja 1919 r. – 4 lipca 2020 r.

20 maja 1919 r. w Kielcach urodził się Gustaw Herling – Grudziński. Swoje młodzieńcze lata spędził w Kielcach, gdzie najczęściej przebywała matka pisarza wraz z dziećmi i w Suchedniowie, gdzie jego ojciec kupił posiadłość i prowadził młyn oraz tartak.

Od 1929 roku Gustaw uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Kielcach (obecnie znajduje się tam Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego). Był prymusem na lekcjach języka polskiego, z innych przedmiotów miał natomiast spore trudności. Na lata nauki w gimnazjum przypada jego pierwszy debiut literacki: cykl reportaży „Świętokrzyżczyzna”, które ogłosił w piśmie młodzieży szkolnej „Kuźnia Młodych”. Współredagował również szkolne pismo „Młodzi Idą” publikując w nim artykuły na temat literatury współczesnej.

Po krótkim okresie zafascynowania komunizmem w gimnazjum, na studiach polonistycznych na Uniwersytecie Warszawskim sympatyzował już z nurtem PPS-owskim. Pisał do działu literackiego periodyku „Orka na Ugorze”, do którego pisywał też Czesław Milosz i Jerzy Putrament. Mecenasem pisma był premier Walery Sławek. Po jego śmierci w 1939 r. pismo upadło.

W początkach II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjnej Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Redagował dla nich „Biuletyn Polski”. Aby rozszerzyć działalność organizacji przedostał się przez granicę do Lwowa. Obawiając się aresztowania, próbował  przekroczyć w marcu 1940 r.  granicę z Litwą. Zdradzony przez przewodnika, trafił do obozu pracy w Jercewie koło Archangielska nad Morzem Białym. Stamtąd po ogłoszeniu „amnestii” trafił do Armii Andersa. Wraz z armią przeszedł cały szlak bojowy od Iranu przez Palestynę do Włoch. W bitwie pod Monte Cassino został odznaczony orderem Virtuti Militari.

Po wojnie pozostał na emigracji. Wydał książkowy zbiór esejów poświęconych Conradowi, Irzykowskiemu, Norwidowi, pt. „Żywi i umarli”. Pracował kolejno w Rzymie, Londynie i  Monachium. Współpracował z Radiem Wolna Europa oraz z „Kulturą” Jerzego Giedroycia.

W 1951 r. wydał wspomnienia obozowe z ZSRS „Inny świat”. Publikacja ta była jedną z pierwszych, która szeroko opisywała system sowieckiego Gułagu. Została wydana po angielsku, w dwa lata później ukazało się w Londynie jej polskie wydanie. Doczekała się szerokiego odzewu w Europie, była tłumaczona na wiele języków i oprotestowywana przez partie komunistyczne. Pierwsze oficjalnie polskie wydanie miało miejsce dopiero w 1989 r.

W 1955 r. Herling Grudziński na stałe zamieszkał w Neapolu. Ożenił się z córką Benedetto Crocego włoskiego filozofa, publicysty i polityka.  To małżeństwo otworzyło mu drzwi włoskich intelektualnych salonów.


Kamienica przy ul. Sienkiewicza 52 w Kielcach

“Dziennik pisany nocą” to dzieło, które tworzył od 1971 r. aż do śmierci w 2000 r. Zawarł w nim fragmenty niepublikowanych opowiadań, wrażenia z podróży, rozmów z napotkanymi osobami, spostrzeżenia. Żywo reagował na bieżącą politykę, przeżywał sprawy polskie, polemizował.

W 1991 roku, po pięćdziesięciu dwóch latach życia emigracyjnego, pisarz przyjechał do Polski. W czasie pobytu otrzymał honorowe obywatelstwo Kielc, które złożył w hołdzie Stefanowi Żeromskiemu. Drugi raz zawitał w Kielcach w 1997 roku, gdzie spotkał się m.in. z młodzieżą Liceum im. Stefana Żeromskiego.

Zmarł 4 lipca 2000 r. w Neapolu.