Jan Czarnocki urodził się w Kielcach 24 V 1889 r. Uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach skąd został wydalony za udział w strajku szkolnym 1905 r. Następnie kształcił się w polskiej Szkole Handlowej w Kielcach. Już jako uczeń kolekcjonował okazy geologiczne i przyrodnicze podczas wędrówek z kolegą szkolnym, Janem Samsonowiczem, po Górach Świętokrzyskich. Ukończył szkołę w 1909 r. ale z powodu braku matury klasycznej 1910–14 studiował jako wolontariusz, na Uniwersytecie Lwowskim i w Krakowie . W czasie wakacji prowadził rozpoznanie paleozoiku Gór Świętokrzyskich. Zgromadzone materiały opracowywał w Pracowni Geologicznej warszawskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa oraz w Zakładzie Geologicznym Warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Podczas pobytu we Lwowie uczestniczył w działalności organizacji niepodległościowych, a w czasie I wojny światowej w Kielcach wspierał oddziały legionistów.
Po ewakuacji Rosjan z Warszawy w 1915, wspólnie z Samsonowiczem został asystentem J. Lewińskiego w Katedrze Geologii i Paleontologii nowo powstałego polskiego Uniwersytetu Warszawskiego (do 1919), pełniąc niemal równocześnie (1917–19) funkcję kierownika Pracowni Geologicznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Zbiory tej pracowni stały się bazą materialną organizowanego przez J. Morozowicza Państwowego Instytutu Geologicznego, którego Czarnocki był współtwórcą. W placówce tej pełnił funkcje kierownika Pracowni Geologicznej (1919–31), kustosza Muzeum (1931–39), a w latach 1938–39 zastępcy dyrektora (K. Bohdanowicza).
W okresie międzywojennym uczestniczył w ruchu regionalistycznym nauczycielstwa, w tym w Komitecie Obrony Puszczy Jodłowej. Współorganizował Towarzystwo Muzeum Ziemi i był wiceprezesem jego zarządu. Aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Geologicznym, organizując w Górach Świętokrzyskich zjazdy w latach 1921, 1932 i 1947 r.
W czasie okupacji był zatrudniony w Państwowym Instytucie Geologicznym jako pracownik Amt für Bodenforschung. W 1944 w Kielcach uczestniczył w działalności tajnego Instytutu Badań Regionalnych, którego po wojnie został dyrektorem (1945–47). Od 1947 do śmierci zajmował stanowisko dyrektora naczelnego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.
Czarnocki był najwszechstronniejszym badaczem przyrody Gór Świętokrzyskich, zwłaszcza ich geologii w części zachodniej. Udokumentował to m.in. trzema mapami: Mapa geologiczna środkowej części Gór Świętokrzyskich 1:100000 (1919), Mapa geologiczna – arkusz Kielce 1:100000 (1938), Mapa geologiczna Gór Świętokrzyskich 1:300000 (1948). Rozpoznał stratygrafię występujących na tym obszarze serii paleozoiku, mezozoiku oraz kenozoiku (trzeciorzęd i czwartorzęd). Odkrył osady morskiego dolnego karbonu (1916), co pośrednio zainspirowało Samsonowicza do podjęcia poszukiwań węgla kamiennego na Wołyniu. Prowadził studia porównawcze na Wołyniu i Podolu, ale także w Rumunii. Przyczynił się do gruntownego rozpoznania fałdowej budowy średniogórza polskiego w dwóch odrębnych jednostkach tektonicznych: kieleckiej (południowej) i łysogórskiej (północnej).
Rezerwat skalny Ślichowice im. Jana Czarnockiego w Kielcach (fot. www.tymrazem.pl)
Czarnocki w sposób umiejętny łączył badania typu rozpoznawczego z ekspertyzami na rzecz przemysłu. Wiele uwagi poświęcił złożom wapieni dewońskich (w tym także wykorzystywania ich jako „marmury”), zwłaszcza na Kadzielni i w Sitkówce. Rozpoznał złoża kwarcytów kambryjskich (Wiśniówka), rud miedzi (Miedzianka, Miedziana Góra), rud ołowiu (Karczówka, Górno), rud żelaza (Dąbrówka), barytu (Barcza), bituminów (Wójcza, Łagów). Przede wszystkim jednak udokumentował charakter złoża hydrotermalnego rud żelaza (hematyt, piryt) w Rudkach k. Nowej Słupi (później funkcjonowała tam kopalnia „Staszic”). Posiadał znakomite kolekcje geologiczne, z których część ocalała w Muzeum Świętokrzyskim (był współtwórcą tej placówki, dziś w Muzeum Narodowym w Kielcach) i w Muzeum Państwowego Instytutu Geologicznego. Do najbardziej wartościowych należał zbiór głowonogów opisany w rozprawie „Klimenie dewońskie Gór Świętokrzyskich”. Do klasyki należy opracowanie: „Geologia regionu łysogórskiego w związku z zagadnieniem złoża rud żelaza w Rudkach” (1951). Artykuły o ważnym znaczeniu surowcowym wydano pośmiertnie w siedmiu tomach (1956–68).
Jan Czarnocki zmarł 16 XII 1951 w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Aleja Zasłużonych-1-46,47). Poświęcono mu tablicę pamiątkową w siedzibie Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytutu Geologicznego. Wybrano go na patrona rezerwatu geologicznego Ślichowice w Kielcach. Nazwiskiem Czarnockiego też opatrzono liczne skamieniałości.
Grób Jana Czarnockiego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (fot. Wikipedia)
Źródło: Zbigniew Wójcik: Jan Czarnocki, W: „Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki”, T. 1, red. naukowa Bolesław Orłowski, Warszawa 2015.