Termin realizm socjalistyczny powstał w mieszkaniu Maksima Gorkiego, podczas spotkania Józefa Stalina z literatami. Twórcy mieli być “inżynierami ludzkich dusz”. W 1934 roku, socrealizm stał się oficjalną doktryną przyjętą na Zjeździe Pisarzy Radzieckich w Moskwie, narzucając swoje zasady artystom z innych dziedzin. Sztuka miała mieć realistyczną formę i nieść treści zgodne z ideologią marksizmu i leninizmu. Tematyką artystyczną stał się wróg klasowy, wybitni przywódcy partyjni (w malarstwie portrety Stalina były niemal osobną dziedziną sztuki), potęga gospodarcza i militarna państwa socjalistycznego. Zaczęto wymagać, aby sztuka była łatwa i przyjemna w odbiorze, nie wymagała myślenia. Intencją komunistów było zniszczenie kultury wysokiej jako zepsutej i burżuazyjnej, a przede wszystkim jako coś, co niejasno trzyma się wytycznych propagandy.
W Polsce socrealizm w literaturze został oficjalnie ogłoszony za obowiązujący w 1949 roku na zjeździe Związku Literatów Polskich. W Rezolucji z tego zjazdu podkreślano: „nieodzowny jest świadomy udział pisarzy w dziele budowy socjalizmu w Polsce. Nowe motywy życia, twórczy zapał robotnika i chłopa wymagają od literatów gruntownego przemyślenia środków pisarskich”. Z bibliotek zaczęto usuwać książki nie spełniające powyższych „norm”, uznając je za szkodliwe społecznie. Do pracy nad nową formą sztuki ruszyło liczne grono literatów. Jedni z powodów ideowych, inni zmuszeni różnymi sposobami do takiej działalności.
Wisława Szymborska – ‘’Żołnierz radziecki w dniach wyzwolenia do dzieci polskich mówił tak:’’
Kruche bywają ściany domów
gdy pocisk wojny godzi w domy.
Nie płaczcie polskie dzieci w schronach.
Będziemy oszczędzali gromów.
Nie chcemy ranić waszych miast.
Nie chcemy ranić waszych wsi.
Najszybszym frontem przez wasz kraj
będziemy tropiąc wroga szli.
Więc najmniej bomb. Więc najmniej zgliszcz.
Umiemy bardzo celnie strzelać.
Bo wiemy – gorzko się umiera
na dziesięć minut przed wolnością.
Nie jedna wolność to – lecz dwie.
Bliźniaczki. Siostry bystronogie.
Bo też i Hitler co tu wszedł
nie jest jedynym waszym wrogiem.
Jest jeszcze wróg – co ojców karki giął
młodość i starość im odbierał.
Za młodość i za starość ich
odpowie on przed wami teraz.
Dziś otwieramy wam nadzieję,
której wy jutro podołacie.
Niech was nie trwoży to natarcie.
Front jak wiosenny deszcz przewieje.
Przekrój nr 420, przekroj.pl
Jan Brzechwa – “Stonka i Bronka”
Wyjdą znów szkodniki znane
niszczyć pola ziemniaczane,
a i wróg jest zawsze gotów
zrzucać stonki z samolotów
Bolesław Bierut i Julian Tuwim, przystanekhistoria.pl
Odtąd literatura stała się narzędziem propagandy komunistycznej ideologii. Wkrótce socrealizm zdominował pozostałe dziedziny sztuki. W malarstwie wykorzystano m.in. estetykę obrazów religijnych, wiele portretów wzorowanych było na układach kompozycyjnych ikon, dawnych świętych mieli zastąpić nowi.
Lenin, Wojciech Fangor, Muzeum Sztuki w Łodzi, artdone.wordpress.com
W architekturze z kolei postawiono na monumentalizm. Jego sztandarowym przykładem jest Pałac Kultury i Nauki. Stanowił on „dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego” a pomysłodawcą budowy był Stalin. Po jego śmierci nadano budynkowi nazwę Pałac Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina.
,,Socrealistyczna rzeźba na fasadzie PKiN. Oprócz nazwisk Marx, Engels, Lenin widać miejsce po zlikwidowanym nazwisku Stalin” pl.wikipedia.org
Początkiem końca socrealizmu była śmierć Stalina. W 1955 roku ukazał się “Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka (wcześniej bardzo chwalącego system socjalistyczny). Podjął w nim krytykę budowy Nowej Huty i estetyki realizmu socjalistycznego. Za koniec całego nurtu w Polsce można uznać październik 1956 roku i tak zwaną ‘’odwilż gomułkowską”.
Damian Kwietniewski
Źródła:
Kultura i nauka w służbie ideologii, Filip Musiał, przystanekhistoria.pl
Socrealizm w literaturze polskiej. “Bumelanci”, stonki ziemniaczane i “pryszczaci”, www.polskieradio.pl
Przewodnik po sztuce. Socrealizm, zasoby.msl.org.pl
zapisz.blog