„Bandura to instrument,
który najlepiej ucieleśnia głos i duszę Ukrainy.
Z muzycznego punktu widzenia bandura łączy w sobie zasady akustyczne lutni i harfy. Daje to dźwięk zdecydowany i delikatny, przypominający dźwięk klawesynu, ale o szerokim zakresie dynamiki i kontroli tonalnej.”
– pisze o swoim ukochanym instrumencie Ukraiński Chór Bandurzystów.
Nazwa bandura pochodzi prawdopodobnie od greckiego słowa pandóra (πανδοῦρα) – “wszystko dająca”. W starożytności był to rodzaj lutni o długiej, wąskiej szyjce, do gry na której używano małej kostki – plektronu. Rozwój bandury ściśle odzwierciedla wielowiekową historię narodu ukraińskiego i przez wielu uważana jest za narodowy instrument Ukrainy.
Klasyczna bandura powstała w XIV-XV wieku na podstawie swojej poprzedniczki – kobzy. Pierwsza wzmianka o ukraińskich bandurzystach pochodzi ze źródeł polskich z 1441 roku. Bandura różniła się od kobzy tym, że nie miała progów wzdłuż gryfu, a gra odbywała się głównie na strunach wysokich, które zostały umieszczone po jednej stronie sznurków na szyi. Rozmiar i kształt klasycznej bandury pozostawały niezwykle stabilne przez ostatnie 300 lat. Instrumenty pochodzące z XVII wieku są bardzo podobne do tych, których używali na przełomie wieków wędrowni minstrele zwani kobziarzami (lirnicy grający na lirze korbowej). Klasyczna bandura miała od 20 do 24 metalowych strun strojonych diatonicznie. Tył wykuto z jednego kawałka drewna, z płytą rezonansową ze świerku lub sosny. Kołki do strojenia były wykonane z drewna, a na instrumencie prawie nie było metalu. Instrument ten często posiadał pasek ułatwiający trzymanie go podczas gry lub noszenia. W dawnej Rzeczpospolitej instrument kojarzony był z Kozakami.
Ukraiński bandurzysta Ostap Kindraczuk w stroju kozackim na ulicach Kijowa. (fot. Wikipedia)
Na początku XX wieku instrument przeżył odrodzenie jako symbol Ukrainy – atrybut pieśniarzy wykonujących dumki. W latach stalinowskich zakazano gry na bandurze, kojarzonej z ukraińskim „nacjonalizmem” a bandurzyści byli prześladowani. Po odzyskaniu przez kraj niepodległości w 1991 r. nastąpiło odrodzenie popularność instrumentu.
Nowoczesna bandura ma od 20 do 65 strun i jest strojona bardziej jak fortepian niż gitara. Chociaż bandury można używać do wykonywania skomplikowanych utworów, takich jak sonaty i koncerty, ukraińska bandura jest używana jako instrument do akompaniamentu wokalnego.
Istnieją 3 style współczesnej bandury: Klasyczna bandura ma 20 strun i drewniane kołki do strojenia. Bandura kijowska jest obecnie najpowszechniejsza. Była produkowana masowo w czasach sowieckich i ma od 55 do 64 strun. Natomiast bandura charkowska ma od 34 do 65 strun i często zawiera mechanizm zmiany klucza.
Ukraińscy bandurzyści koncertują na całym świecie zdobywając coraz większe uznanie. W Kielcach gościliśmy Tercet Bandurzystek “Oriana” z Tarnopola. Julia Rudnicka, Natalia Hocyk i Iryna Hubiak wykonały utwory ukraińskich kompozytorów i pieśni ludowych na koncercie walentynkowym w 2006 r. Artystki zagrały również koncert “Kolędy dwóch narodów” w kieleckiej katedrze. Cieszę się, że do dziś mam u siebie w domu zakupione wtedy płyty.
Płyta polskich i ukraińskich kolęd wydana przez zespół Oriana w 2007 r. (fot. oriana-bandura.com.ua)
Współcześnie popularność zdobywają covery znanych piosenek i motywów filmowych interpretowane przez muzyków grających na bandurze. W 2023 r. Tetiana Mazur z zespołu B&B project w wyjątkowy sposób zinterpretowała melodię a-moll Myrosława Skoryka z filmu “High pass”. Dla muzyków z B&B utwór Skoryka symbolizuje ból ukraińskiej duszy, która od pokoleń walczy o swoją niepodległość oraz nadzieję, że pokój i zwycięstwo Ukrainy nadejdzie bardzo szybko.
W słuchani w dźwięki bandury w okresie wielkanocnym łączymy się z walczącą od 10 lat Ukrainą. Zwierzchnik Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego arcybiskup Światosław Szewczuk powiedział w czasie liturgii Wigilii Paschalnej w kościele rzymskokatolickim św. Aleksandra w Kijowie: „Naród przeżywa swój Wielki Piątek. Dzisiaj na Ukrainie, w ciele narodu ukraińskiego, nasz Pan Jezus Chrystus jest ukrzyżowany. Ale my, Ukraińcy, doświadczając tej śmierci Chrystusa w ciele naszego narodu, wiemy, że zgodnie ze słowami apostoła Pawła, razem z Nim zmartwychwstaniemy. Bo naród, który wierzy w zmartwychwstanie, jest niezwyciężony. Dlatego w imieniu ukrzyżowanego narodu ukraińskiego chcemy dziś z wami powiedzieć, że Chrystus prawdziwie zmartwychwstał!”.
Bruno Marek Wojtasik
Żródła:
https://www.bandura.org/instruments
https://oriana-bandura.com.ua
https://oriana-bandura.com.ua/pl/novyny/den-sviatoho-valentyna-v-kieltsakh/
https://wydawnictwowam.pl/prod.koledy-dwoch-narodow.400.htm?
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bandura
https://en.wikipedia.org/wiki/Pandura
https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_Ukrainy
https://stock.adobe.com/pl/search?k=bandore&asset_id=345993879
https://pixers.pl/naklejki/lanner-sokol-w-locie-49343066
https://www.ekai.pl/bp-szewczuk-w-imieniu-ukrzyzowanego-narodu-ukrainskiego-mowimy-chrystus-zmartwychwstal/