Stanisław Lisowski ps. „Lisowczyk”, „Lis”, „Nemo” (1925-2010)
Urodził się 18 czerwca 1925 roku w Kielcach. Był synem znanego przedwojennego profesora Gimnazjum im. J. Śniadeckiego uczącego biologii Antoniego Lisowskiego i Kazimiery z Wichurów. Jego rodzina wywodziła się ze starego szlacheckiego rodu herbu Pomian. Stanisław posiadał wykształcenie gimnazjalne z małą maturą.
W czasie okupacji prowadził działalność konspiracyjną. W czerwcu 1942 r. wstąpił do Związku Jaszczurczego i działał na Placówce Kielce-Północ. W 1943 r. został żołnierzem oddziału Narodowej Organizacji Wojskowej por. Tadeusza Kozłowskiego ps. „Piotr” w rejonie Włoszczowy, a następnie po akcji scaleniowej walczył w oddziale partyzanckim Armii Krajowej por. Marcina Tarchalskiego ps. „Marcin”. Po odejściu z oddziału w grudniu 1943 r. został członkiem placówki Narodowych Sił Zbrojnych Kielce-Północ. W konspiracji działał pod pseudonimami: „Lis”, „Lisowczyk” i „Nemo”.
Plut. pchor. Stanisław Lisowski “Lisowczyk”, 1944 r. (Źr. foto B. Jachimczak, Losy żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na Kielecczyźnie, Lublin 2016)
W czerwcu 1944 r. został żołnierzem 204 pp NSZ, a następnie Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Do BŚ został przyjęty w stopniu kaprala z cenzusem i przydzielony do zwiadu konnego 202 pp. 28 listopada 1944 r. awansowano go na kaprala podchorążego. Po 2 styczniu 1945 r. był żołnierzem Pułku Nadwiślańskiego BŚ. 7 lutego 1945 r. został odkomenderowany na specjalny kurs przeszkolenia sabotażowo-spadochroniarskiego na poligonie niemieckim.
Żołnierze Brygady Świętokrzyskiej NSZ : pchor. “Lisowczyk” S. Lisowski (pierwszy od lewej), pchor. ppor. “Puc” W. Plaszkiewicz, mjr. “Rusin” H. Karpowicz, ppor. “Mruk” Z. Jarmuło, kpr. “Dąb”. Huta Drewniana Bogusławów za Pilicą, październik 1944 r. ( Źr. foto J. Kucharski, Brygada Świętokrzyska Narodowych Sił Zbrojnych, Kielce 2010)
Po przeszkoleniu “Lisowczyk” został przydzielony do patrolu skoczków w grupie pod dowództwem kapitana Zygmunta Rafalskiego ps. „Sulimczyk” i z 22 na 23 marca 1945 r. zrzucony z Czech do kraju. Po wylądowaniu dołączył do oddziału NSZ por. Stanisława Sikorskiego „Jaremy”, gdzie pełnił funkcje dowódcy drużyny strzeleckiej. Po rozbiciu oddziału w czerwcu 1945 r. zamieszkał w Kielcach, a następnie wyjechał do Gdańska i Gdyni.
3 sierpnia 1945 r. „Lisowczyk” został aresztowany. Był przesłuchiwany w WUBP w Kielcach, a następnie osadzony w więzieniu przy ul. Zamkowej. Z Kielc przewieziono go do Łodzi do więzienia przy ul. Szterlinga. Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 16 kwietnia 1946 r. Stanisław Lisowski został skazany na podwójną karę śmierci. Prawie trzy miesiące spędził w celi śmierci. Dwukrotnie odmówił ze skorzystania z prawa łaski. Za trzecim razem podpisał prośbę o uniewinnienie. Najwyższy Sąd Wojskowy zamienił mu karę śmierci na 10 lat więzienia. Wyrok odbywał we Wronkach, gdzie był torturowany i osadzany w karcerze. Tutaj spotkał kolegów z NSZ m.in. Włodzimierza Kołaczkiewicza, Aleksandra Życińskiego, Ryszarda Pawłowskiego. Po Wronkach przebywał jeszcze w więzieniach i ośrodkach pracy dla więźniów w Sosnowcu, Jaworznie, Sierszy Wodnej, Krakowie, Bochni i Wiśniczu.
W marcu 1955 r. wyszedł na wolność i zamieszkał w Kielcach. Pracował jako szofer-mechanik. W 1961 r. wziął ślub z Marią Sieradzką.
W latach 90-tych XX w. włączył się w ruch kombatancki żołnierzy NSZ. Był prezesem Związku byłych Więźniów Politycznych oraz wiceprezesem i prezesem Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych Okręgu Świętokrzyskiego (1991-1993,1996).
Stanisław Lisowski zmarł 13 czerwca 2010 r. w Kielcach i został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Białogonie.
Porucznik „Lisowczyk” został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego i Krzyżem Partyzanckim.
Źródło:
Czesław Brzoza, Ludzie Brygady. Noty biograficzne oficerów i żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych, Kraków 2015.
Barbara Jachimczak, Losy żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na Kielecczyźnie, Lublin 2016.
Dariusz Węgrzyn, „Tam i z powrotem”. Skoczkowie spadochronowi oraz grupy piesze Brygady Świętokrzyskiej i ich powrót do kraju w początkach 1945 r. [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945-1989, oprac. zbiorowe pod red. M. Mazanek-Wilczyńskiej, P. Skubisza, H. Walczaka, Szczecin 2016.
Teresa i Zdzisław Sabatowie, Cmentarz Białogoński, Kielce 2023.