Czesław Sadowski (1896-1983)
Czesław Sadowski urodził się 28 kwietnia 1896 r. w Siedliszczach – przypuszczalnie w miejscowości położonej w dzisiejszym województwie lubelskim. Był synem Aleksandra Sadowskiego. Nie znamy szczegółów dotyczących pierwszych lat życia naszego bohatera.
Po uzyskaniu dyplomu ukończenia wyższej uczelni, w 1926 r. pracował jako nauczyciel historii w Państwowym Seminarium Nauczycielskim męskim przy ul. Kapitulnej 10 w Kielcach. Rok wcześniej z małżeństwa z Zofią Doroszewicz urodził się jego syn Włodzimierz.
Wraz ze zmianą kwalifikacji zawodowych pod koniec lat 20. Czesław Sadowski rozpoczął pracę w charakterze adwokata. Zamieszkał przy ul. Wesołej 31, gdzie przypuszczalnie zastał go wybuch II wojny światowej.
W trakcie Akcji AB mającej na celu zagładę polskiej inteligencji, 11 czerwca 1940 r. został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu na ul. Zamkowej w Kielcach. Nie znamy szczegółów pobytu w powyższym miejscu. Czesław Sadowski znalazł się w transporcie więźniów przeznaczonych na eksterminację w obozie koncentracyjnym, który 17 lipca dotarł do KL Sachsenhausen.
Na początku września został przeniesiony do KL Dachau, gdzie otrzymał numer obozowy 18 426. Początkowo został skierowany do bloku nr 13, w którym został pobity przez nieznanego z nazwiska „sztubowego” (więźnia funkcyjnego mającego władzę nad innymi więźniami). Na przełomie listopada i grudnia 1940 r. Czesław Sadowski znalazł się w bloku nr 20, zaś od kwietnia 1942 r. przebywał w sztubie drugiej bloku nr 16.
Za sprawą zaprzyjaźnionego współwięźnia Feliksa Raka trafił do komanda „tkaczy”, co zapewne uratowało go od śmierci. Pobyt w KL Dachau sprawił, że znajdował się w trudnej sytuacji psychicznej. Feliks Rak wspominał „Bardzo często, gdy już leżeliśmy w łóżku, słyszałem, jak miotany rozpaczą, mówił po cichu do siebie: „Już, cholera, dłużej nie będę się męczył. Idę na druty, niech cholera weźmie itd.”. Jak mogłem tak tłumaczyłem i prosiłem, aby zaniechał tej myśli. Upłynęło zaledwie parę dni i znów powtarzało się to samo. Swój zamiar pójścia na druty powtarzał mi kilka razy. Od tej pory zwracałem na niego baczną uwagę”. Jednocześnie, Czesław Sadowski odwzajemniał okazywaną pomoc „Adwokatowi Sadowskiemu również bardzo dużo zawdzięczam. Pod jego kierunkiem kształciłem się w obozie. On dawał mi lekcje historii i geografii”
29 kwietnia 1945 r. w dniu wyzwolenia obozu znalazł się wśród 32 tys. ocalonych przez oddziały armii amerykańskiej.
Czesław Sadowski po opuszczeniu obozu powrócił do Kielc i zaangażował się w pracę adwokacką. Fragmentaryczne informacje ukazują jego powojenne losy. Od stycznia 1952 r. był członkiem nowo utworzonego Zespołu Adwokackiego nr 1 w Kielcach, zaś pięć lat później wszedł w skład Wojewódzkiej Komisji Dyscyplinarnej powołanej przez Izbę Adwokacką. W 1960 r. figurował w Wykazie Zespołów Adwokackich i Liście Adwokatów w PRL.
Po wojnie zeznawał, jako świadek w sprawie zbrodni popełnionych na terenie KL Dachau.
Zmarł 17 maja 1983 r. i został pochowany na Cmentarzu Starym w Kielcach.
Gracjan Duda
Źródło:
Domański T., Jankowski A., Akcja AB na Kielecczyźnie, Kielce 2009
Rak F., Krematoria i róże. Wspomnienia więźnia obozów w Sachsenhausen i Dachau, oprac. S. Młodożeniec-Warowna, Warszawa 1971
Zagórowski Z., Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, R. 2, Warszawa-Lwów 1926
„Gazeta Kielecka”, 1929, 1930, 1931
Okręgowa Rada Adwokacka w Kielcach
Okręgowa Rada Adwokacka w Kielcach
Cmentarze parafialne w Kielcach
Holocaust Survivors and Victims Database — Czeslaus SADOWSKI
Fotografia użyta w artykule pochodzi z: Rak F., Krematoria i róże. Wspomnienia więźnia obozów w Sachsenhausen i Dachau, oprac. S. Młodożeniec-Warowna, Warszawa 1971