Edward Plewiński (1839-1908)
Urodził się 9 sierpnia 1839 roku w Warszawie. Był synem Edwarda Ludwika Eustachego Plewińskiego (1794-1866) – oficera wojsk polskich w powstaniu listopadowym, radcy Komisji Centralnej Likwidacyjnej w Warszawie i sędziego pokoju w Kielcach, oraz Walerii z Lewickich. Miał dwóch starszych braci Bronisława i Ignacego.
Edward ukończył Uniwersytet w Petersburgu. W latach 1862—1866 był nauczycielem fizyki i przyrody w kieleckim gimnazjum.
Przed wybuchem powstania styczniowego Plewiński należał do tajnej organizacji niepodległościowej. Spiskowcy przygotowując się do walki zbrojnej z zaborcą przystąpili do tworzenia siatki organizacyjnej opartej na zasadzie dziesiątek. Plewiński prowadził działalność spiskową wśród grona pedagogicznego, młodzieży gimnazjalnej i rzemieślniczej.
W 1862 r. Komitet Centralny Narodowy powołał naczelników wojskowych i cywilnych w województwach, powiatach i okręgach. W miastach wojewódzkich i powiatowych powołano odrębnych naczelników. W Kielcach na czele organizacji narodowej stanął Edward Plewiński. Wspomagał go inż. Karol Czaplicki i kupiec Kazimierz Bratkowski. Plewiński podlegał bezpośrednio Władysławowi Janowskiemu jako naczelnikowi województwa krakowskiego.
W trakcie powstania styczniowego 1863-1864 r. Edward Plewiński pełnił nadal funkcję Naczelnika Miasta Kielce z ramienia Rządu Narodowego. Po porażce wojsk powstańczych Mariana Langiewicza w bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 r. kielecka organizacja narodowa zrozumiała ostatecznie, że miasto nie zostanie uwolnione od Rosjan. Konspiratorzy kieleccy pomagali więc oddziałom powstańczym operującym w regionie. W krótkim czasie zorganizowano doskonale działającą sieć przerzutu informacji o zamierzeniach wojsk rosyjskich wobec powstańców. Informacje zbierane od żołnierzy, oficerów, urzędników dostarczano Plewińskiemu, który je segregował, szyfrował i przekazywał do domu W. Biechońskiego. Stąd łącznicy przenosili meldunki do klasztoru Bernardynów na Karczówce, skąd kierowano je w teren.
Działalność konspiracyjną Naczelnika Kielc opisał w swoich wspomnieniach uczeń kieleckiego gimnazjum Alojzy Jan Stodółkiewicz :
„Wspomnieć tutaj wypada o roli młodego profesora Plewińskiego, który w Kielcach stał na czele tajnego komitetu. Zadaniem jego było naklejanie w nocy na rogach ulic rozkazów Centralnego Rządu Narodowego i powoływanie tajne młodych ludzi pod broń. Spełniał on te zlecenia sumiennie i ostrożnie, w ręce policji nie wpadł. Przy otrzymywaniu z Warszawy tajnej poczty pomagał śp. Ojciec mój, który wiedział o umówionych znakach i szybko ukrywał niebezpieczne paczki pocztowe. Policja podejrzewała o udział poczty w tajnej robocie, wyznaczony więc był do rewizji posyłek stały oficer, niejaki Cwakona, Grek z pochodzenia, jak sam o sobie utrzymywał. Ojciec mój był jednak z tym oficerem w dobrych stosunkach i wszystko dobrze się udawało, za co prof. Plewiński, później znany wspólnik optyka Berenta, był ojcu memu niezmiernie wdzięczny.”
Plewiński w czasie powstania styczniowego dysponował pieczęcią, której znalezienie groziło szubienicą. Na pieczęci znajdował się napis „Rząd Narodowy Naczelnik Miasta Kielc” oraz herby Polski i Litwy. Pieczęć ta znana jest obecnie jedynie z odcisku w zeszycie przechowywanym w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.
Z dokumentacji kieleckiego więzienia z roku 1864 r. wynika, ze Edward Plewińki był aresztowany przez Rosjan i przetrzymywany na ulicy Zamkowej ( 13-17 maja oraz 1 sierpnia – 12 września 1864 r.). Szczęśliwie obyło się jednak bez poważniejszych konsekwencji. Prawdopodobnie Rosjanie nie odkryli spiskowej działalności Plewińskiego, ani nie znali stanowiska jakie pełnił w powstaniu narodowym. Dlatego po wyjściu na wolność mógł powrócić na poprzednie stanowisko nauczyciela.
Po 1866 r. Plewiński wyjechał z Kielc i został nauczycielem w Mariumpolu. Około 1870 roku przeniósł się do Warszawy, z którą związał się już do końca życia. Tutaj został współwłaścicielem firmy optycznej „Berent i Plewiński”, która zajmowała się wytwarzaniem i sprzedażą aparatury pomiarowej, wag technicznych i barometrów. Firma działała aż do 1944 r. Prowadził też w tym czasie prace badawcze i był kandydatem nauk przyrodniczych.
Plewiński założył rodzinę. Ożenił się z Marią z Markiewiczów z którą miał trójkę dzieci: córkę Marię oraz synów Seweryna i Tadeusza. Po śmierci żony Marii w 1883 r. wstąpił w drugi związek małżeński z Bronisławą z Czerwińskich, z którą miał dwie córki Wandę i Helenę.
Edward Plewiński zmarł 8 stycznia 1908 roku w Kielcach w wieku 68 lat. Został pochowany na Starych Powązkach w Warszawie w mogile Plewińskich-Markiewiczów.
Artur Szlufik
Źródło:
Krzysztof Urbański, Kielce w okresie powstania styczniowego, Kielce 1996.
Kielce w pamiętnikach i wspomnieniach w XIX wieku, oprac. A. Massalski i M. Pawlina-Meducka, Kielce 1992.
http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=m11