Gdy myślimy o pomnikach polskich patronów na Ukrainie przychodzić nam może na myśl wspaniała neoklasycystyczna kolumna Adama Mickiewicza we Lwowie. Wykonana według projektu Antoniego Popiela w 1904 r. – zachowana pomimo wojen i rewolucji do naszych czasów. Jednak polskie pomniki i polscy patroni nie są na Ukrainie wyłącznie wspomnieniem przeszłości. Proces dekomunizacji ukraińskich ulic zapoczątkowany po “rewolucji godności” (2013-2014) oraz ogromna wdzięczność Ukraińców za pomoc udzieloną przez Polaków w obliczu rosyjskiej inwazji 2022 r. sprawiły, że w całym kraju pojawia się coraz więcej polskich patronów ulic, skwerów, tablic i pomników.
Przyjrzyjmy się więc nowym patronom ukraińskich ulic.
Anna Walentynowicz
Anna Walentynowicz (1929–2010) – ikona “Solidarności” – urodziła się we wsi Sienne niedaleko Równego na Wołyniu w chłopskiej rodzinie ukraińskich protestantów jako córka Nazara i Pryśki Lubczyków. Z powodu niedostatku zmuszona była pójść do pracy do polskich zarządców pobliskiego majątku Pustomyty, którzy prawdopodobnie w grudniu 1943 zabrali ją ze sobą w okolice Warszawy. Stąd razem ze swymi gospodarzami przeniosła się po wojnie w okolice Gdańska, gdzie miała stać się jedną z najważniejszych postaci sierpniowego strajku w stoczni im. Lenina.
W 2020 r. w Kijowie, stolicy Ukrainy odsłonięto pomnik Anny Walentynowicz. W czasie ceremonii odsłonięcia prezydent Andrzej Duda powiedział: “Była jak gdyby pomiędzy dwoma światami, pomiędzy światem Rzeczypospolitej Polskiej, a tym światem Ukrainy, gdzie także byli jej bliscy. Stąd także i tu, właśnie w Kijowie ten pomnik Anny Walentynowicz jest tak niezwykle ważny i mam nadzieję, że tak bardzo symboliczny”.
Natomiast w Równem, rodzinnym regionie Anny Walentynowicz wybrano ją jako patronkę ulicy zastępując w ten sposób dotychczasowego rosyjskiego patrona Karła Briułłowa.
Jacek Kuroń
Jacek Kuroń (1934–2004) – jeden z najsłynniejszych polskich opozycjonistów w PRL, jako Lwowiak z urodzenia, był mocno zaangażowany w dialog Polaków z Ukraińcami. Podkreślał, że “bez niepodległej Ukrainy nie ma niepodległej Polski, a bez niepodległej Polski nie ma niepodległej Ukrainy”. Dążył do przełamania negatywnych stereotypów, które nagromadziły się na przestrzeni wieków. Pisał w liście do Myrosława Marynowycza “Bliskie sąsiedztwo Ukrainy i Polski ma już tysiąc lat. Są w tej historii karty piękne, ale przytłacza je łańcuch krzywd obustronnych i wzajemnego odwetu, a krew nie wsiąka w ziemię, tylko rodzi mściciela, i nikt już dziś nie potrafi powiedzieć, kiedy i kto zaczął. (…) Niezależnie od tego my i Wy wyznajemy Ewangelię, w której Jezus zwraca się, jak wierzę, do każdego z nas: nie szukaj źdźbła w oku bliźniego, lecz belki w oku swoim. Zaś pomysł, że nakazy Ewangelii nie dotyczą stosunków między wspólnotami narodowymi, jest niechrześcijański i sprzeczny z duchem Ewangelii.”
Pięć dni po zakończeniu mistrzostw Europy w Piłce Nożnej Euro 2012 zorganizowanych przez Polskę i Ukrainę w 2012 r. odsłonięto we Lwowie tablicę poświęconą Jackowi Kuroniowi. Zawisła ona na ścianie kamienicy przy ulicy Stryjskiej 38, gdzie Kuroń się urodził i spędził pierwszych dziesięć lat swego życia. Mer Lwowa Andrij Sadowy podkreślił podczas uroczystości, że mieszkańcy miasta są dumni, iż Kuroń przyszedł na świat i dorastał właśnie tutaj.
W 2018 r. również we Lwowie nazwano plac imieniem Jacka Kuronia.
Lech Kaczyński
Lech Kaczyński (1949–2010) był gorącym adwokatem wejścia Ukrainy do NATO i Unii Europejskiej. Działo się to w czasach “resetu” mocarstw światowych z Rosją, które gotowe były poświęcić prozachodnie aspiracje Ukraińców w imię “dobrych relacji” z Moskwą. Łączyły go bardzo bliskie relacje z przywódcą ukraińskiej “Pomarańczowej rewolucji”, prezydentem Wiktorem Juszczenką. W 2008 r. wygłosił słynne przemówienie w Tbilisi, gdzie przestrzegał, że Rosja nie zatrzyma się na zaborze Gruzji, lecz zaatakuje kolejne państwa byłego bloku sowieckiego na czele z Ukrainą.
We wrześniu 2022 r. w Czortkowie, w 500. rocznicę nadania miejscowości praw miejskich przez króla Zygmunta I Starego, odsłonięto obelisk pamięci Lecha i Marii Kaczyńskich. Lech Kaczyński został również patronem ulic w Odessie, Żytomierzu, Mukaczewie oraz Buczy – miejscu gdzie rosyjskie wojskie dopuściły się zbrodniczej masakry mieszkańców zimą 2022 r.
Jan Paweł II
Jan Paweł II (1920-2005) był pierwszym papieżem na Ukrainie (2001 r.) w dwutysiącletniej historii Kościoła. Witany okrzykami “Ukraina Cię kocha!” przynosił nadzieję na lepszą przyszłość, w której komunistyczne zbrodnie, których doświadczył naród Ukraiński będą już tylko odległym wspomnieniem z przeszłości. Papież doprowadził do odrodzenia ukraińskiego kościoła greko-katolickiego i wyniósł na ołtarze wielu jego męczenników.
W 2021 r. w Zaporożu jedna z ulic otrzymała imię św. Jana Pawła II i równocześnie poświęcono w tym mieście pomnik papieża. W czasie uroczystości zwierzchnik kościoła greckokatolickiego arcybiskup Światosław Szewczuk. „Idźmy nie tylko po ulicy Jana Pawła II, ale kroczmy jego drogą”. Imieniem papieża nazwano również ulice w Kijowie, Chmielnickim, Iwano-Frankowsku, Winnicy i Żytomierzu.
Curie-Skłodowska zamiast Mendelejewa
W obliczu wywołanej przez Putina wojny ukraińskie miasta są oczyszczane z rosyjskich śladów na ulicach. Bardzo często zastępowane są polskimi patronami:
W Łucku ulica rosyjskiego matematyka Nikołaja Łobaczewskiego będzie nosić imię Józefa Łobodowskiego – wybitnego poety i orędownika pojednania polsko-ukraińskiego.
W Równem w 2022 roku ulica rosyjskiego poety Lermontowa została przemianowana na cześć polskiego kompozytora Kazimierza Lubomirskiego. Nazywała się tak przed 17 września 1939 roku, a rodzina Lubomirskich była bezpośrednio związana z miastem przez ponad 200 lat (Równe było ich rodzinnym gniazdem w XVIII i XIX wieku).
We Lwowie ulicę rosyjskiego lekarza Jewgienija Botkina przemianowano na Adolfa Becka, twórcy lwowskiej szkoły neurofizjologicznej. Z kolei ulica rosyjskiego chemika Dmitrija Mendelejewa została zmieniona na ulicę Marii Skłodowskiej-Curie.
W Winnicy ulica rosyjskiego admirała floty Pawła Nachimowa zyskała miano ulicy Gdańskiej.
A w Dnieprze ulica Tambowska (na cześć miasta w Rosji) została nazwana na cześć weterana wojen polsko-rosyjskich Jana Konopki. Konopka brał udział w powstaniu kościuszkowskim i kampaniach napoleońskich. Dla mieszkańców Dniepru jest symbolem walki z rosyjskim agresorem.
W Kijowie ulicę rosyjskiego hodowcy i sadownika Iwana Miczurina zmieniono na ulicę Jagiellońską. Ulica komunisty Wiktora Miszyna nosi teraz imię Idzikowskich – polsko-ukraińskiej rodziny wydawców książek . W 2022 usunięto z kijowskich ulic imię rosyjskiego bolszewika Jewgienija Krawczenki– teraz jego dawna ulica nosi imię kijowskiego artysty polskiego pochodzenia Wilhelma Kotarbińskiego. Do 2018 roku była to ulica Twerska, nazwana tak jeszcze w czasach sowieckich na cześć rosyjskiego miasta Twer.
Inni patroni
Wśród nowych nazw ulic w Dnieprze po rosyjskiej inwazji w 2022 r. pojawiła się ulica Polska. Od 2018 r. Kijowie ulica Jerzego Giedroycia przypomina o legendarnym redaktorze i wydawcy paryskiej „Kultury”, która położyła fundamenty współczesnego myślenia o relacjach polsko-ukraińskich. W Łucku przy ul. Kowelskiej nazwano skwer imieniem generała Władysława Andersa, dowódcy Armii Polskiej w Związku Sowieckim oraz 2 Korpusu Polskiego, zwycięscy bitwy pod Monte Cassino i Ankoną. Nazwiskiem Karola Szymanowskiego nazwano ulicę w Kropywnyckim, w którym kiedyś mieszkał polski kompozytor. Odsłonięty został również pomnik Feliksa Mołczanowskiego, prezydenta Aleksandrowska, który kierował miastem na początku XX wieku i był inicjatorem i współorganizatorem unikatowej placówki oświatowej: szkoły-osiedla dla dzieci głuchoniemych. Placówka ta była znana na świecie, ponieważ stanowiła autonomiczne miasteczko wyposażone w niezbędną infrastrukturę, a nauczanie głuchych języka i rzemiosł prowadzone było na szeroką skalę i na wysokim poziomie. W tamtych czasach takich osiągnięć nie miała żadna podobna placówka na terenie Imperium Rosyjskiego.
Wraz z zacieśnianiem się relacji polsko-ukraińskich w obliczu wspólnego wroga wydaje się, że wkrótce na terenie Ukrainy będą pojawiać się kolejne ulice nazwane na cześć polskich patronów. Być może powstaną również pomniki na miarę wspaniałej kolumny Adama Mickiewicza we Lwowie.
Kolumna Adama Mickiewicza we Lwowie (fot. Wikipedia).
Jan Paweł II powiedział kiedyś: „Dziękuję ci, Ukraino, która broniłaś Europy przed najeźdźcami w niezmordowanej i bohaterskiej walce!”. Wydaje się, że w przyszłości naturalnym procesem będzie również nadanie polskim ulicom nazw współczesnych bohaterów Ukrainy i Europy m. in.: prezydenta Wołodymyra Zełenskiego, Walerija Załużnego – generała Wojsk Lądowych Ukrainy, Witalija Skakuna – sapera, który oddał życie wysadzając most i zatrzymując wojska rosyjskie, obrońców Kijowa, Mariupola, Bachmutu, Sewierodoniecka i Lisiczańska. Nowi polscy i ukraińscy patroni ulic mogą być pozytywnymi przykładami i mostami łączącymi nasze narody na całym obszarze Międzymorza.
Bruno Wojtasik
Źródła:
https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1493252,duda-odslonil-w-kijowie-pomnik-anny-walentynowicz.html
https://wpolityce.pl/polityka/135780-we-lwowie-odslonieto-tablice-poswiecona-jackowi-kuroniowi-jacek-urodzil-sie-na-parterze-tego-domu-w-1934-roku
https://wyborcza.pl/10,82983,23554004,jacek-kuron-ma-plac-swojego-imienia-ukraincy-uczcili-jego-pamiec.html
https://polskieradio24.pl/5/1223/artykul/3030976,na-ukrainie-odslonieto-pomnik-lecha-i-marii-kaczynskich
https://polskieradio24.pl/5/1223/artykul/2674867,ukraina-w-zaporozu-odslonieto-pomnik-sw-jana-pawla-ii-i-nadano-jego-imie-jednej-z-ulic
https://historia.dorzeczy.pl/historia-wspolczesna/316459/jan-pawel-ii-na-ukrainie-prorocze-slowa-papieza-wiele-lat-przed-najazdem-rosjan.html
https://wpolityce.pl/polityka/135780-we-lwowie-odslonieto-tablice-poswiecona-jackowi-kuroniowi-jacek-urodzil-sie-na-parterze-tego-domu-w-1934-roku
https://belsat.eu/pl/news/29-01-2023-polscy-patroni-ukrainskich-ulic
https://e-szkolaspecjalna.pl/resources/html/article/details?id=230645&language=pl
https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Walentynowicz
https://pl.wikiquote.org/wiki/Jacek_Kuroń
https://pl.wikipedia.org/wiki/Lech_Kaczyński
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Paweł_II
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolumna_Adama_Mickiewicza_we_Lwowie