Na początek 1846 roku polscy spiskowcy przygotowywali ogólnonarodowe powstanie w trzech zaborach. Plany te jednak nie powiodły się. Powstanie pod hasłami demokracji wybuchło 21 lutego 1846 r. na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej i choć trwało krótko przeszło do historii jako rewolucja krakowska.
W Królestwie Polskim w 1846 r. tylko w kilku miejscach doszło do planowanych wystąpień zbrojnych mających na celu rozprzestrzenienie powstania. Na Kielecczyźnie obszarem gdzie prowadzono działalność spiskową i doszło do starć z wojskiem rosyjskim był powiat miechowski i południowa część powiatu kieleckiego.
Organizatorem powstania chłopskiego w powiecie miechowskim był dzierżawca wsi Luborzyca Ludwik Mazaraki – uczestnik powstania listopadowego i krakowskiego. Za swoją działalność niepodległościową był więziony przez Rosjan w Kielcach, Cytadeli Warszawskiej i w Modlinie, a później zesłany na katorgę na Syberię.
Pułkownik Ludwik Mazaraki herbu Newlin urodził się w 1813 roku w Wyciążu pod Krakowem. Był synem Karola Józefa Mazarakiego (1782-1841) i hrabianki Józefiny von Girtler (1795-1822).
Ród Mazarakich wywodził się od książąt despotów Janiny w Epirze. W XVII wieku Krzysztof Mazaraki przybył na Ruś, gdzie stał się najbogatszym kupcem. Jego syn Jan otrzymał polski indygenat z rąk króla Jana Kazimierza.
Herb Newlin (Źr. wikipedia)
Karol Mazaraki był potomkiem Jana. Piastował ważny urząd Generalnego Zarządcy Dóbr Królewskich Województwa Krakowskiego m.in. Hebdowa, Kowali, Więckowic . Był też fundatorem kaplicy Mazarakich herbu Newlin w kościele Mariackim w Krakowie. Jego żona była bratanicą Sebastiana Girtlera, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego i senatora Wolnego Miasta Krakowa.
Młody Ludwik uczęszczał do Gimnazjum Św. Barbary w Krakowie, które ukończył w 1830 r.
Gdy wybuchło Powstanie Listopadowe zaciągnął się w Miechowie do 2 pułku Krakusów dowodzonego przez podpułkownika Antoniego Paszyca. Całą kampanię 1831 r. w wojnie polsko-rosyjskiej odbył z 2 Pułkiem Jazdy Krakowskiej.
Jeździec 2 Pułku Krakusów Konnych w czasie powstania listopadowego (Źr. wikipedia)
Po klęsce powstania powrócił na wieś do Hebdowa. Początkowo dzierżawił odstąpiony mu przez ojca majątek Winiary, a później Luborzycę, gdzie był właścicielem dużej stadniny koni.
W 1845 r. Ludwik Mazaraki rozpoczął działalność w konspiracyjnym ruchu niepodległościowym. Szybko stał się jednym z przywódców ruchu spiskowego. Prowadził przygotowania do walki zbrojnej w powiecie miechowskim i kieleckim. Pomagali mu jego kuzyn Franciszek Mazaraki, szwagier Alojzy Wende i ksiądz Rodkiewicz – proboszcz z Luborzycy. Zajmowali się oni także przerzutem nielegalnej literatury z Europy Zachodniej do Królestwa Polskiego. Wspólnie z gronem związanych z nim działaczy zabiegał o pozyskanie chłopów dla sprawy narodowej.
W lutym 1846 r. Ludwik Mazaraki stanął na czele wznieconego przez siebie powstania chłopskiego. Wydarzenia te nazwano powstaniem miechowskim. Określa się je też jako „Powstanie Ludwika Mazarakiego” albo „Ruchawka Ludwika Mazarakiego”.
Z rozkazu dowódcy powstania w dniach 18-21 lutego w kilku miejscowościach dzisiejszego powiatu proszowickiego odczytano włościanom odezwy powstańcze m.in. w Nowym Brzesku, Igołomii, Luborzycy, Wawrzeńczycach. Autorem tych odezw był sam Ludwik Mazaraki. Adresowana ona była do właściciela danej wsi. Po odczytaniu manifestu uzbrajano grupy chłopów. W Biórkowie Wielkim czynił to syn dziedzica Maurycy Cybulski, a w Łaganowie i Przezwodach- sam autor.
Zachowała się jedna z odezw Mazarakiego skierowana do wójta gminy Niegosławice z 24 lutego 1846 r. :
„W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego, od Karpat do Dniepru na całej przestrzeni słowiańskiej powstają ludy zależne od dawnej Polski, wywalczają swą niepodległość.
Wzywam wójta gminy Niegosławice Ignacego Makowskiego – ażeby natychmiast po odebraniu niniejszego pod karą śmierci wezwał całą gromadę, oznajmił jej darowanie gruntów. Iż staną się ich własnością, bez wszelkich ciężarów i opłat, natychmiast zajął się uzbrojeniem w kosy, piki i siekiery, broń palną, wszystkich od lat 18 do 45, sam niemi dowodził, niezawodnie, na godzinę 10-tą pod miastem Pińczowem, gdzie główny korpus ciągnąć będzie, przybyć i czekać będą, do połączenia w dniu 27, to jest w Piątek rano.
Wójt gminy Niegosławice pod karą śmierci przepisze niniejsze wezwanie, konnym posłańcem pośle do gmin następnych, razem złączy sie w drodze, wkładając na każdego wójta gminy, dziedzica lub dzierżawcę, aby ościenne gminy zabrali ze sobą, i to pod karą śmierci za opóźnienie, konie zdatne pod kawalerię, gdzie tylko się znajdą zebrał i konnych uzbroił.
Kraków w dniu 24 luty 1846 Mazaraki – Dowódca Główny”
20 lutego 1846 r. pod Łaganowem mieli zebrać się powstańcy z powiatu miechowskiego. Zbiórka koło karczmy w tej miejscowości nie przyniosła niestety spodziewanych wyników. Ludwik Mazaraki razem z krewnym Franciszkiem Mazarakim i szwagrem Alojzym Wendą zebrał konny oddział powstańczy w sile około 30 ludzi. Powstańcy pod jego dowództwem zajęli 22 lutego Proszowice, gdzie na rynku miasteczka rozbili i rozproszyli oddział piechoty rosyjskiej. Rozbroili także kilka posterunków rosyjskiej straży granicznej i celnej w Biórkowie, Igołomi, Baranie i Zielonej.
Juliusz Kossak, Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach 1846. (Źr. http://mec.lh.pl/wwwmspk/mazaraki-ludwik-1813-1880-2/)
Z powodu nieufnej postawy chłopów, niechęci szlachty oraz koncentracji wojsk rosyjskich w Kielcach i Miechowie powstanie się nie udało.
23 lutego 1846 r. Mazaraki został zmuszony do przekroczenia granicy Rzeczpospolitej Krakowskiej. Wraz z nim z Miechowskiego do Wolnego Miasta Krakowa przedostało się wówczas ok. 200 powstańców.
W Krakowie Rząd Narodowy mianował Ludwika Mazarakiego pułkownikiem. Jego zadaniem było sformowanie pułku Krakusów. Wykazał się on dużymi zdolnościami organizatorskimi i w ciągu kilku dni zdołał utworzyć trzy doborowe szwadrony jazdy. Pełnił służbę patrolową nad granicą rosyjską, w dniu 24 lutego zajął komorę celną w Michałowicach.
Działania oddziału naszego bohatera w czasie powstania krakowskiego 1846 r. opisał Jan Newlin Mazaraki :
„Ludwik Mazaraki prowadził ze sobą 120 kawalerzystów w pałasze i lance uzbrojonych pomaszerował na Kraków. W karczmie w Widomej napadł Kozaków, których gdy mu zacięty opór stawili, 30 trupem położył. 20 żywych wziął do niewoli i odesłał ich do Hebdowa, których tam dozorować musiał ekonom Józef Dutkiewicz, ojciec 8 dzieci, za co był potem wzięty na Sybir. Poszedł więc do Michałowic i tam atakował sotnię Kozaków, których rozbił i rozpędził, wielu ubiwszy. Następnie w Baranie tłukł znowu Kozactwo, któremu w pomoc przybył pluton szwoleżerów austriackich. Zwrócił sie na nich Ludwik energicznie, Niemcy w nogi- gonił ich aż do rogatki mogilskiej pod Kraków, wielu w pogoni ubiwszy”.
(Źr. Jan Newlin Mazaraki „Pamiętnik i wspomnienia”)
26 lutego 1846 r. pułkownik Mazaraki brał udział w zakończonej klęską bitwie pod Gdowem, gdzie dowodził 2 szwadronem Krakusów.
Po upadku powstania krakowskiego wyjechał razem ze szwagrem Alojzym Wendą do Prus. Podobnie jak wielu powstańców z Królestwa Polskiego zostali obaj internowani w Koźlu. We wrześniu 1846 r. władze pruskie wydały ich Rosjanom.
Pułkownik Mazaraki był więziony w Kielcach, a następnie w X Pawilonie cytadeli warszawskiej. Decyzją komisji śledczej został oddany pod sąd wojenny. Na początku 1848 r. przeniesiono go z Cytadeli do twierdzy w Modlinie. 28 kwietnia 1848 r. został skazany wyrokiem Audytoriatu Polowego na bezterminową katorgę, a Wende na 18 lat katorgi w kopalniach syberyjskich. Przed wywiezieniem na Syberię otrzymali jeszcze karę chłosty (Mazaraki – 1000 batów, a Wende – 500).
Karę odbywał wraz ze szwagrem. 7 lat pracował w kopalniach ołowiano – srebrnych Nerczyńska w Petrowskim Zawodzie. Następnie był w Permie, Piotrowsku i Wiatce. W lutym 1859 r. powrócił przez Irkuck do Królestwa Polskiego.
Po powrocie Ludwik Mazaraki osiadł w Luborzycy, którą dzierżawiła wówczas jego żona Emilia Wenda von Vendt (1812-1900), siostra Alojzego Wendy. Po kilku latach przeniósł się na dzierżawę do Niegardowa w Miechowskiem. Tutaj spędził wraz z żoną ostatnie lata życia. Złamany ciężkimi przejściami i chory na astmę zmarł bezpotomnie 13 stycznia 1880 r. Został pochowany na miejscowym cmentarzu w Niegardowie.
Grób pułkownika Ludwika Mazarakiego na cmentarzu w Niegardowie. (Źr. https://www.facebook.com/photo?fbid=166570968071330&set=pcb.166571021404658)
Artur Szlufik
Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Mazaraki
http://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/przyjaciele/mazaraki_ludwik/art.php